Hantuşeti

HANTUŞETİ (Gürcüce: ხანთუშეთი; okunuşu: “h’antuşeti”), tarihsel Şavşeti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin ilinin Şavşat ilçesinde yer alır. Adı 1925’te Hanlı olarak değiştirilmiştir.

 Hantuşeti, Şavşat’ın 17 km güneyinde, Ardahan ili sınırı yakınında yer alır. Çevresinde Çartuleti (Çamlıca), Verhvnali (Karaağaç), Kvatetrisi (Kireçli), Tsortseli (Çavdarlı) köyleri bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Köyün bilinen en eski adı Hantuşeti’dir.  Türkçeye Hantuşet (خانتوشت) olarak girmiştir (1:160). Rus idaresi de köyün adını Türkçeye uygun biçimde Hantuşet (Хантушет) biçiminde kaydetmiştir (2). 

Hantuşeti adı, Gürcüce Hantuşidze (ხანთუშიძე) soyadıyla ilişkilidir ve köyün bu soyadı taşıyan aileye ait olduğu anlaşılmaktadır. Bununla birlikte hem köyün adı hem de aile adı, “hanta / hant” (ხანთა / ნახთ: zamanlar, devirler) kelimesinden türemiştir. Bazı kaynaklarda ileri sürüldüğü gibi Hantuşeti adının Gürcistan’ın Tuşeti bölgesiyle ilişkisi yoktur (3).

Hantuşeti köyünün adı değiştirilirken, mevcut adındaki “han” kısmı, Türkçe anlam verilerek korunmuş, köye “hanı olan yer” anlamında Hanlı denilmiştir.

DEMOGRAFİ
 Hantuşeti’de kadın ve erkek nüfusunun birlikte tespit edildiği ilk sayım, Rus idaresince 1886 yılında yapılmıştır. Bu tespite göre köyün nüfusu 202 kişiden oluşuyordu. Nüfusun tamamı “Türk” olarak kaydedilmiştir (2). Gürcüce aile adı taşıyan köyde Gürcü nüfusunun kalmamış olması dikkat çekicidir. Bu durum, köyün eski sakinleri olan Gürcülerin asimile edilmesi ya da Osmanlı döneminde köyün demografik yapısının değiştirilmesiyle açıklanabilir. Nitekim Şavşat’ta yaşayan Gürcülerin uzun zaman dilimi içinde göç ettirilmiş olduğuna dair sözlü anlatım geleneği vardır (4:24).   

Köyün yeniden Türkiye sınırları içinde kalmasından bir yıl sonra, 1922’deki nüfus tespitine göre Hantuşeti’de 51 hanede 302 kişi yaşıyordu. Bu sayımda da nüfusun tamamı Türk olarak kaydedilmiştir (5). Köyün nüfusunun artmış olması, Rus idaresinden Osmanlı ülkesine göç olmadığı anlamına gelebilir. Öte yandan hane başına ortalama yaklaşık 6 kişi düşmesi, köydeki aile yapısının kalabalık olmadığını göstermektedir. 1926’da ise köyde dört hane artmış, köyün nüfusu da 351 kişiye çıkmıştır (6:189)

TARİHÇE
 Hantuşeti, Tao-Klarceti’nin yerleşim yerlerinden biridir. Köyde yaşayan Hantuşidze ailesinden Kvirike, Okropiri, İosebi ve Giorgi adlarının 11. yüzyıla ait elyazması bir İncil’e düşülen notta geçmesi, buranın çok eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Bu ailenden bazı kişilerin adları ayrıca Tbeti Kilisesi bağışçıları arasında da geçer (3).

Hantuşeti, 16. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı Devleti’nin eline geçti. Bu dönemden önce Tao-Klarceti prensliği, birleşik Gürcü Krallığı ve Samtshe Prensliği sınırları içinde yer alıyordu. Uzun bir süre Osmanlı yönetimi altında kalan köyü 93 Harbi’nde (1877-1878) Ruslar ele geçirdi. Çarlık idaresinde Hantuşeti, Batum oblastı içinde, Artvin sancağının (okrug) Şavşet-İmerhevi kazasına (uçastok) bağlı bir köydü. Bu kazaya bağlı Anklia nahiyesi içinde yer alıyordu (2). Köklü bir Gürcü geçmişi olan Hantuşeti köyü, 20. yüzyılın başında Şavşat’ta Gürcü dilinin unutulduğu köylerden biriydi (7:29).

Hantuşeti, Birinci Dünya Savaşı sonlarında Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgal etmesinin  ardından, 1921’de Anakara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (8:II,41).

Hantuşeti, 1922 yılında Hantuşet ve 1926 ile 1928 tarihlerinde Hanlı adıyla Şavşat kazasının merkez nahiyesine bağlıydı (5;6:188;9:80).

Hantuşeti’deki bilinen tek tarihsel yapı Hantuşeti Kalesi’dir. Kale, köyün batı kısmında yer alır. Verhvnali sınırında yer aldığı için Verhvnali Kalesi olarak da bilinir. Kireç harcıyla inşa edilmiş olan kalenin üç adet kulesi vardır. 1790 metre yükseklikte bir tepede yer alan kale, bugün yıkık durumdadır (10:316).

KAYNAKÇA:
1. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927 (Latin harfli baskı, 2010).
2. ^ “Şavşet-İmerhevi kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
3. ^  Ramaz Halvaşi, “Hantuşeti ve Hantuşetidzeler” (Gürcüce), Batum, 2015.
4. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü, Tiflis, 1912.
5. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
6. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci basım 1927).
7. ^  Niko Mari, Şavşeti ve Klarceti Gezi Günlükleri, Batum, 2015 (Birinci basım: 1911, Petersburg, Rusça).
8. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2 cilt.
9. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928.
10. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.