Urta

URTA – Tarihsel Palakatsio bölgesindeki yerleşimlerden biridir. Günümüzde Gölbelen adıyla Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı bir köydür. 

Etimoloji: Urta (ურთა), Gürcüce bir yer adıdır. Nitekim Uri (ური), Huri (ჰური) ve Uria (ურია), tarihsel Gürcü coğrafyasında rastlanan yer adlarıdır. Urta (ურთა), Uri adının çoğul biçimidir. Gürcü gazeteci ve araştırmacı Konstantine Martvileli ise, Urta köyünün iki dağın arasında yer aldığını, bu adın Gürcüce “Ormta’dan (ორმთა) değişime uğradığını ve “iki dağ” anlamına geldiğini yazmıştır (15:217). Bu yer adı Türkçeye de Urta şeklinde girmiştir. Bu yer adı 1595 tarihli Osmanlı tahrir defteri ile 17. yüzyıl cebe defterinde Urta (اورته) olarak geçer (41:III:381; 62:316).

Tarihçe: Urta, orta çağda Gürcistan’ın oluşturan bölgelerden biri olan Çrdili’de yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 16. yüzyılın ortalarında Gürcülerden ele geçirmiştir. Köyde 10. yüzyılda inşa edilmiş olan Gürcü mimarisi eseri Urta Kilisesi, buranın eski bir yerleşim olduğunu göstermektedir (4:76).

Urta 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal Vilayet-i Gürcistan adlı tahrir defterine göre Gürcistan Vilayeti içinde Çıldır livasına bağlı Canbaz nahiyesine bağlı bir köydü. Çıldır Gölü’nün batısında ve göl kıyısında yer alan Urta, o dönem için büyükçe bir yerleşimdi ve nüfusu 45 haneden oluşuyordu. Urta, 1694-1732 Osmanlı tahrir defteri Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır‘da da aynı idari statüye sahipti. Osmanlı döneminde Urta, Çıldır Eyaleti sınırları içinde keten tarımı yapılan yerlerden biriydi (41:III:381; 62:316).

Urta, süre Osmanlı yönetimi altında kalan, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya’ya bırakıldı. Rus idaresinin de Urta (Урта) olarak kaydettiği yerleşim,  Ardahan sancağının Çıldır kazasına bağlı Zurzuna nahiyesinin on köyünden biriydi. 1886 tarihli nüfus tespitinde Urta’da, 138’i erkek ve 109’u kadın olmak üzere, 24 hanede 247 kişi yaşıyordu. Bu nüfus içinde 16 kişi Türk, 231 kişi ise Karapapak olarak kaydedilmişti (86: “Kars oblastı” – 421).

Urta köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Urta (اورطه) adıyla Kars vilayetinin Çıldır kazasının merkez nahiyesine bağlıydı (28:763). 1940 genel nüfus sayımında aynı idari konuma sahipti ve nüfusu 578 kişiden oluşuyordu (40:351) Urta Türkçe olmadığı için köyün adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Gölbelen olarak değiştirilmiştir (68:774). 1965 genel nüfus sayımında Gölbelen köyünün nüfusu 900 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde sadece 138 kişi okuma yazma biliyordu (65:357). 1992 yılında Ardahan ili kurulunca Çıldır ilçesi ve Gölbelen köyü bu ile bağlanmıştır.

Tarihsel yapılar: Urta köyündeki en önemli tarihsel yapı, 10. yüzyılda inşa edilmiş olan üç nefli Gürcü kilisesidir. Düzgün kesme taşlardan inşa edilen bir bazilika olan Urta Kilisesi, camiye çevrilirken batı yönündeki giriş kapısı kapatılmış ve kuzeyde yeni bir kapı açılmıştır. Özgün biçimi bozulmuş olan bazilikanın güney duvarına mihrap, batı tarafına da ahşap bir minber eklenmiştir. Köydeki diğer önemli tarihsel yap kalıntıları kalelere aittir. Bunlardan biri köyün merkezinin 1 kilometre güneydoğusunda yer alır. Kuru duvar sisteniyle inşa edilmiş olan kale 50 × 30 m ebatlarındadır. 2.020 metre yükseklikte yer alan kaleden geriye sadece yıkıntılar kalmıştır. Diğer kale (51 × 40 m) ise, köyün merkezinin 1,2 kilometre güneybatısında yer alır. 2.260 metre yükseklikte kayalık bir tepede bulunan bu ikinci kale de kuru duvar sistemiyle inşa edilmiştir. Büyük ölçüde yıkılmış olan kale günümüzde ahır olarak kullanılmaktadır (4:76-77).
*