AŞAĞI HERS (Gürcüce: ქვემო ხერსი; okunuşu: “kvemo h’ersi”), tarihsel Tao bölgesinin yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin ilinin Yusufeli ilçesinin bir köyüdür. 1959 yılında tek bir köy olan Hers, ikiye ayrı köye bölünmüş, bu köylere de Erenköy ve Kirazalan denmiştir.
Aşağı Hers olarak da bilinen Erenköy, Yusufeli kasabasının kuzeydoğusunda yer alır. Bu kasabaya 42 uzaklıktadır.
TARİHÇE
Erenköy, bugünkü Kirazalan köyüyle birlikte tek köyken, Hers (حرس) adını taşıyordu (1:83; 2:I.341). Gürcüce kaynaklara Erenköy Kvemo (Aşağı) Hersi (ქვემო ხერსი), Kirazalan köyü de Zemo (Yukarı) Hersi (ზემო ხერსი) olarak geçer (3:489-490).
Hers veya Hersi’nin anlamı konusunda kesin bir bilgi mevcut değildir. Bununla birlikte Nişanyan Yer Adları Sözlüğü‘nde “Hars” olarak verilen bu adın “sazlık” anlamına geldiği belirtilmiş, “Kiepert Haritası” da kaynak olarak gösterilmiştir. Oysa söz konusu haritada yer adlarının anlamları yer almaz. Tao bölgesi konsunda kapsamlı bir çalışma olan Tao adlı kitapta ise, Ermeni araştırmacıların bu bölgedeki bütün yer adlarını Ermenice gösterme çabası içinde olduğu yazılmıştır (4; 5:452).
Hersi köyü, tarihsel Tao bölgesinde yer alır. Osmanlılar bu yerleşmeyi 16. yüzyılın ortasında Gürcülerden ele geçirmiştir. Tao bölgesi erken ve geç orta çağda Gürcü devletleri olan Tao prensliği, Gürcü Krallığı ve Samtshe-Saatabago sınırları içinde bulunuyordu. Osmanlı Devleti bu bölgeye yapığı sefer, bölgenin Gürcistan’ın bir parçası olması nedeniyle Gürcistan Seferi olarak adlandırılmıştır.
Gürcülerden ele geçirildiği için köyün eski adı olan Hers veya Hersi, Türkçeye Gürcüceden girmiş olmalıdır. Hers, 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Liva-i Ardanuç adlı Osmanlı tahrir defterine göre, 1550 yılında kurulan Ardanuç livasının Kamhis adlı nahiyesine bağlıydı. Ardanuç livası bu sırada Tavusker, Kamhis ve Ardanuç nahiyelerinden oluşuyordu. Bu tarihte Hers köyünde 15 (yaklaşık 70 kişi) hane kaydedilmiştir (2:I.341).
Osmanlı idaresinin askere alma ve vergi belirleme amacıyla 1835 yılında gerçekleştirdiği nüfusu tespiti sırasında Hers, Çıldır Eyaleti’nin Tavusker sancağına bağlıydı. Köyde 12 hanede 48 erkek tespit edilmiştir. Bu tarihte Osmanlı idaresi sadece erkek nüfusu tespit ediyordu. Erkek sayısı kadar kadın eklenince Hers köyünün nüfusunun yaklaşık 96 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. Köyün nüfusu Müslümanlardan oluşuyordu. 1848 yılında Erzurum vilayetinin Tavusker kazasına bağlı olan köyde 84 hane (yaklaşık 420 kişi) kaydedilmiştir. Ancak köyünün nüfusunun bu kadar artmış olması dikkat çekicidir (2:I.341).
Daha sonra Kiskim kazasına bağlanan Hers, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Artvin vilayetinin Yusufeli kazasına Erkinis nahiyesine bağlıydı (1:83) 1935 genel nüfus sayımında Hers köyü, bu tarihte Erzurum vilayetine bağlanmış olan Yusufeli kazasında aynı idari konum sahipti ve köyün nüfusu 1.169 kişiden oluluyordu (6:172).
Hers, 1955 genel nüfus sayımıda ise, Çoruh vilayetinin sınırları içinde aynı idari konumda bir köydü ve köyde 1.441 kişi yaşıyordu (7:146). 1960 genel nüfus sayımında Hers, Kirazalan köyünün eski adı sayılmıştır. Buradan hareketle “yabancı kökten geldiği” için Hers adının 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Kirazalan olarak değiştirilmiş olduğu söylenebilir. 1960 genel nüfus sayımında Erenköy’ün nüfusu 991 kişiden, “Kirazalan (Hers)” adıyla kaydedilmiş olan Kirazalan köyünün nüfusu ise 678 kişiden oluşuyordu (8:76; 9:364). Bununla birlikte daha sonraki nüfus sayımı sonuçlarında (1965, 1970, 1975, 1980) Hers, her iki köyün de eski adı olarak verilmiştir. Erenköy’de 1965 yılında nüfusunu oluşturan 1.055 kişiden sadece 273 kişi okuma yazma biliyordu (10:90).
Erenköy’de bir bahçe içinde eski bir hamamın kalıntıları bulunmaktadır. Köyde ayrıca “Kilise Yaylası” olarak adlandırılan yerde eski bir kilisenin bulunduğu tahmin edilmektedir. Ancak bu yapıdan geriye bir şey kalmamıştır (11:59).
KAYNAKÇA:
1. ^Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları(Osmanlıca), İstanbul, 1928.
2. ^ Taner Artvinli, Yusufeli Külliyâtı, İstanbul, 2013, 2 cilt.
3. ^Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu(Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.
4. ^Nişanyan Yer Adları.
5. ^Mamaia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Merab Halvaşi, Cimşer Çhvimiani, Cemal Karalidze – Tao (Gürcüce), Batum, 2020.
6. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
7. ^ 1955 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1961.
8.^ 1960 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1963.
9. ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968.
10. ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968.
11. ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2015.
TAO-KLARCETİ 