Sabauri

SABAURİ (Gürcüce: საბაური; okunuşu: “sabauri”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Artvin ilinin Borçka ilçesinde yer alır. Bazı kaynaklarda Karşıköy’ün (Heba), bazı kaynaklarda ise Karşıköy’ün bir mahallesi olan Yeşildere’nin eski adı olarak geçer.

KÖYÜN ADI
Sabauri, köyün bilinen en eski adıdır. Türkçeye Sabaur ya da Sabavur ((صباؤر)) olarak girmiştir (1:119). 93 Harbi’nde (1877-1878) bölgeye egemen olan Ruslar ise, köyün adını Gürcücesine uygun biçimde Sabauri (Сабаури) olarak kaydetmiştir (2). Rus idaresi sırasında bölgeyi gezen Gürcü araştırmacı Zakaria Çiçinadze de 1893’te köyün adını Sabauri (საბაური) biçiminde yazmıştır (3:149; 4:136).

Gürcüce bir yer adı olan Sabauri, erkek adı olan Saba’dan (საბა) türemiş olmalıdır. Sabauri adı “Sabagil” anlamına gelir ve eskiden köyün sakinleri muhtemelen Sabauri adıyla anılan aileden geliyordu. Nitekim Gürcistan’da bugün de Sabauri adını taşıyan aile vardır.

DEMOGRAFİ
Heba nahiyesi, 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesinde yer almış, ancak bu nahiyeye bağlı Sabauri ve diğer köyler hakkında bilgi verilmemiştir (5:8.383). Rus idaresinin 1886 yılında yaptığı tespite göre, köyde 314 kişi yaşıyordu ve nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu. Bu tarihte Sabauri aynı zamanda Gonio kazasına (uçastok) bağlı bir nahiyeydi. Sabauri ve Hintskana köylerini kapsayan Sabauri nahiyesinde ise, tamamı Gürcülerden oluşan 428 kişi yaşıyordu (2).

Daha sonraki bir tarihte bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, 1893 yılında köyde 30 hanenin yaşadığını, 15 hanenin göç ettiğini yazar (3:149; 4:136). Bu tespitten, 1886 yılında köyün 45 haneden oluştuğu, sonraki 6-7 yıl içinde bunun 15 hanesinin göç etmiş olduğu sonucuna varılabilir. Nitekim söz konusu nüfus 45 haneye bölününce hane başına ortalama yaklaşık 7 kişi düşmektedir. Bu ortalama nüfus da bu varsayımı doğrular niteliktedir. Bu tahminden de 105 kişinin göç ettiği geride 209 kişinin kaldığı sonucu çıkarılabilir.

Sabauri’nin yeniden Türkiye sınırlarında kalmasından bir yıl sonra, 1922 yılında köyde 22 hanede tamamı Müslüman Gürcü olan 119 kişinin yaşıyordu (6). 1893 yılından sonra nüfusun artması gerekirken aksine azalmış olması, Rus idaresindeki köyden daha sonra da Osmanlı ülkesine göçün devam ettiğini göstermektedir. 1926 yılına gelindiğinde köydeki hane sayısı 26’ya, kişi sayısı da 156’ya yükselmişti (7:143). 1935 genel nüfus sayımında köyün adı geçmemektedir. Sabauri bu tarihten önce Karşıköy’ün mahallesine dönüştürülmüş olmalıdır.

TARİHÇE
Bir Gürcü yerleşmesi olan Sabauri’deki kilise kalıntısı, buranın Osmanlı döneminden önce de bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Çünkü Osmanlıların ele geçirmesinden sonra Gürcü köylerinde kilise yapılmadığı bilinmektedir. Bulunduğu bölge itibarıyla Sabauri’in antik çağda Kolheti Krallığı sınırları içindeki kaldığı söylenebilir. Köy, erken ve geç ortaçağda Gürcü krallıkları ve prenslikleri yönetiminde kalmış, 16. yüzyılda da Osmanlıların eline geçmiştir. Çıldır Eyaleti sınırları içinde kalan Sabauri, 19. yüzyılda, önce Trabzon eyaletine, sonra Trabzon vilayetine bağlı Lazistan sancağının bir köyüydü. 93 Harbi (1877-1878) sırasında Heba nahiyesinin köylerinden biriydi (5:8.383).

Sabauri, uzun süre Osmanlı yönetiminde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Çarlık Rusyası’nın eline geçti. Rus idaresi sırasında Batum oblastı sınırları içinde Batum sancağının (okrug) Gonio kazasına (uçastok) bağlıydı. Ancak Sabauri sadece köyün değil, bir nahiyenin de adıydı. Gonio kazasına bağlı olan Sabauri nahiyesi (сельское общество: kırsal topluluğu), Sabauri ve Hintskana köylerini kapsıyordu (2).

Sabauri, Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Rus idaresinin son bulmasının ardından bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgal etmesinin hemen sonrasında Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (8:II.41).

Sabauri Türkiye’ye bırakıldıktan bir yıl sonra 1922 tarihinde Borçka kazasının Maradidi nahiyesine bağlı bir köydü. 1926’da ise, Artvin kazasına bağlı bir nahiye olan Borçka sınırları içinde yer alıyordu. Sabauri’nin adı büyük bir olasılıkla 1925 yılında Yeşildere olarak değiştirilmiştir. Öte yandan Sabauri’nin Karşıköy’ün eski adı olduğunu belirten kaynaklar da vardır. Bununla birlikte 1933 tarihli köy listesinde köyün adı “Sabaur” olarak geçer (9:637). Sabauri 1935 genel nüfus sayımında sonuçlarında yer almadığına göre bu tarihten önce Karşıköy’ün mahallesi haline gelmiş olmalıdır.

TARİHSEL YAPILAR
Sabauri köyünde varlığı bilinen ve günümüze kalıntıları ulaşan tek tarihsel yapı Sabauri Kilisesi’dir. Kilise, yerleşmenin dışında yer alır. Kaba yontulmuş taşlar ve kireç harcı kullanılarak inşa edilmiştir. Büyük ölçüde yıkılmış olan bu tek nefli yapıdan geriye kuzey ve doğu duvarları ile nişler kalmıştır. Köyün sakinleri bu kalıntıların bulunduğu yeri “Kilise” olarak adlandırmaktadır. Eski yazılı kaynaklarda bu kilisenin adı geçmemektedir (10:20).

KAYNAKÇA:
1. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 1927.
2. ^ “Gonio kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
3. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913.
4.^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), Tiflis, 1912.
5. ^  Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt.
6. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
7. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basım 1927).
8. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt.
9. ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) Dahiliye Vekaleti, İstanbul, 1933.
10. ^ 2016 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2017.