Hamruti

HAMRUTİ (Gürcüce: ხამრუთი; okunuşu: “h’amruti”), tarihsel Tao bölgesindeki yerleşmelerden biridir. Bugün Artvin ilinin Yusufeli ilçesine yer alır. Adı 1959 yılında Dereiçi olarak değiştirilmiştir.

Hamruti, Yusufeli’nin kuzeyinde yer alır. Kasabaya 9 km uzaklıktadır. Çevresinde Vanishevi (Küplüce), Kisporeti (Bahçeli) ve Sarzepi (Mutlugün) adlı köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Hamruti ya da Hemruti (ხემრუთი) köyün bilinen en eski adıdır. Bu yer adı erken dönem Osmanlıca kaynaklarda Hamrut (خمروت) ve Harmud (خرمود) biçimlerinde yazılmıştır (1:485; 2:135). 1928 tarihli köy listesinde ise, Osmanlıcası biraz farklı biçimde Hamrut (خمروط) olarak kaydedilmiştir (3:72). Osmanlılar bu yerleşmenin de içinde yer aldığı Tao bölgesini Gürcülerden ele geçirdiği için köyün adının yazılışı Gürcüceden girmiş ve değişik biçimler almış olmalıdır.

Köyün adının anlamı konusunda kesin bir bilgi mevcut değildir. Bununla birlikte, köyde bugün de kullanılan Kerti (ქერთი), Burati (ბურათი), Çalati (ჭალათი), Ketketi (ქეთქეთი), Soko (სოკო), İsreti (ისრეთი), Salneti (სალნეთი), Çançavani (ჭანჭავანი), Mağalati (მაღალათი) gibi mevki ve mahalle adları Hamruti’nin tarihsel olarak bir Gürcü yerleşmesi olduğuna işaret etmektedir (4:108-109).

DEMOGRAFİ
Hamruti’nin erken döneme ait nüfusu, 1574 tarihli tahrir defteri üzerinden verilebilir. Bu tarihte köyün nüfusu 23 haneden (122 kişi) oluşuyordu ve nüfusun tamamı Hıristiyan olarak kaydedilmişti. 1652 yılına gelindiğinde Harmuti’de Hıristiyan nüfusun kalmadığı görülmektedir. 1835 tarihli Osmanlı nüfusu tespitinde ise, “Hemrut” adıyla kaydedilmiş olan Hamruti’de 24 hanede 84 erkek tespit edilmiştir. Osmanlı idaresi geleneksel olarak sadece erkek nüfusu tespit ediyordu. Bundan dolayı köyün toplam nüfusunu bulmak için bir o kadar da kadın nüfusu eklemek gerekir. Bunun sonucunda köyün nüfusunun 168 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. 1848 yılında ise, 34 hanede 170 kişi kaydedilmiştir (5:I.338-339).

1935 yılına gelindiğinde köyde 480 kişinin yaşadığı görülmektedir (6:163). Köyün adının değiştirilmesinden bir yıl sonra, 1960’ta yapılan nüfus tespitinde köyde yaşayan kişi sayısı 545’e ulaşmıştı. Günümüzde köyde yaklaşık 400 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Hamruti’nin 1574 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayeti Gürcistan adlı Osmanlı mufassal defterinde yer alması ve köyde kule olduğu sanılan eski bir kalıntının varlığı, buranın eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir (2:135; 7:90). Hamruti, erken ve geç orta çağda Gürcü devletleri sınırları içinde kalıyordu. Birleşik Gürcistan Krallığı’nın zayıflaması üzerine bağımsız devlet haline gelen ve Gürcü atabeglerin yönettiği Samtshe-Saatabago sınırları içindeyken, 16. yüzyılın ortasında Osmanlılar köyü ele geçirdi. Hamruti, önce Erzurum Eyaleti’ne, 1578 yılından sonra da Çıldır Eyaleti’ne bağlıydı.

Hamruti, 1555 tarihli Osmanlı tahrir defterine göre Nısf-i Livane sancağına bağlıydı. 1574 tarihinde ise, Pert-Ekrek sancağına bağlanmıştı. Bu tarihte üç değirmeni olan köyde buğday, arpa, üzüm, sebze ve yonca tarımı ve arıcılık yapılıyor, koyun ve domuz besleniyordu. 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Çıldır Eyaleti’nin bir bölümü Rusların elien geçince, köy Erzurum vilayetinin bir parçası haline geldi. 1835 tarihli Osmanlı nüfusu tespitinde “Hemrut” adıyla kaydedilmiş olan Hamruti, bu vilayetin Kiskim sancağına bağlıydı (5:I.338-339).

Geç dönemde Türkçe kaynaklarda Hamrut olarak kaydilmiş olan köy, 1928 yılında Artvin vilayetine bağlı Yusufeli kazasının merkez nahiyesinin bir köyüydü (3:72). 1935 yılında aynı adla, bu tarihte Erzurum vilayetine bağlı olan Yusufeli kazasının merkez nahiyesine bağlıydı (6:163). Hamrut adı “yabancı kökten geldiği” için 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Dereiçi olarak değiştirildi (8:688). Bununla birlikte köyün eski adı, bir süre daha yeni adıyla birlikte “Dereiçi (Hamrut)” biçiminde resmî kayıtlarda kullanıldı (9).

Tarihsel Tao bölgesinin önemli yerleşmelerinden biri olan Hamrut, yapı malzemesi olarak taş ve ahşabın kullanıldığı evleriyle tanınmaktadır. Köy, bilinen tarihinde, 17 Mart 2021’de dördüncü kez yangına sahne oldu (10). Bu evlerin dışında köyün Derekapı mahallesinde tarihsel bir yapının varlığı bilinmektedir. Bir kule olduğu tahmin edilen yapıdan geriye harçlı bir duvar kalıntısı kalmıştır (7:90).

KAYNAKÇA:
1. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.
2. ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, 2013.
3. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928.
4. ^ Neriman Albayrak, Yusufeli İlçesinin Hidronomi ve Toponomisi (Gürcüce), Tiflis, 2018.
5. ^ Taner Artvinli, Yusufeli Külliyâtı, İstanbul, 2013, 2 cilt.
6. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
7. ^ 2016 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2017.
8. ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968.
9. ^ 1980 Genel Nüfus Sayım, Ankara, 1981.
10. ^ “Yusufeli’nde 50’ye yakın ev yandı”.