Cicori

CİCORİ (Gürcüce: ჯიჯორი; translit.: “cicori”), tarihsel Kola bölgesindeki yerleşmelerden biridir. Günümüzde Ardahan iline bağlı Göle ilçesinde yer alır. Türkçe kaynaklarda Cicor olarak geçen köyün adı Budaklı olarak değiştirilmiştir.^[1]

KÖYÜN ADI
Cicori’nin ne anlama geldiğine ilişkin kaynaklarda bilgi bulunmamaktadır. Ancak Cicori ile hemen yanında terk edilmiş bir yerleşme olan Eski Cicori’deki kiliselerin varlığı, iki yerleşim biriminin de eski, bölgenin Osmanlıların eline geçmesinden önceki bir dönemden kalma olduğunu göstermektedir. Hem Cicori ve hem de Eski Cicori’deki kilise yıkıntılarında Gürcüce yazıtların bulunması, bu adın Gürcüce olduğuna dair bir ipucu sayılabilir.^[2-3] Türkçe kaynaklarda Cicor olarak geçen Cicori, yabancı kökenli bir yer adı olması nedeniyle Budaklı olarak değiştirilmiştir. Ancak 1928 tarihli Son Teşkilatı Mülkiyede Köylerimizin Adları ve 1933 tarihli Köylerimiz adlı devlet yayınlarında Cicor ya da Budaklı adı geçmemektedir. 1968 tarihli Köylerimiz adlı yayında ise, Budaklı köyü Kars ilinin Göle ilçesine bağlı Çayırbaşı nahiyesindeki köylerden biri olarak verilmiş ve köyün eski adının Cicor olduğu belirtilmiştir.^[4]

TARİHÇE
Cicori’nin tarihine ilişkin kesin bilgiler yoktur. Köy tarihsel Tao-Klarceti bölgesinin Kola kısmında yer alır. Köydeki kilisenin varlığı, Osmanlıların Cicori’yi Gürcü atabeglerin yönettiği Samtshe Prensliği’den ele geçirdiği zaman da buranın bir yerleşme olduğunun göstermektedir. Cicori 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Rusların eline geçti. 1907’de bölgeyi gezen Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili köyün konumu ve köydeki kilise hakkında bilgi vermiştir.^[5] Birinci Dünya Savaşı sırasında Cicori’de 26 hanede 315 Müslüman Gürcü yaşıyordu. Köyde tamamen sağlam bir kilise vardı ve kilisenin Gürcüce yazıtı bulunuyordu. Cicori köyünün eskiden bulunduğu yerdeyse, iki adet ayakta duran kilise vardı ve bu kiliselerde de Gürcü Hutsuri alfabesiyle Gürcüce yazıtlar mevcuttu.^[6] 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan sınırları içinde kalan Cicori, 1921’de Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgalinden sonra imzalanan Kars Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı.

Türkçe Cicor olan köyün adı 1960’ların başında Budaklı olarak değiştirilmiştir.^[7]

CİCORİ KİLİSESİ
Cicori Kilisesi, köyün üst kısmındaki bir tepede yer alır. Ekvtime Takaişvili’nin verdiği bilgiye göre Cicori Kilisesi sıradan bir köy kilisesidir. Yaklaşık olarak 11 x 4 m ebatlarında tek nefli bir yapıdır. Kaba yontulmuş küçük taşlardan inşa edilmiştir. 1907 yılında kemeri yıkık olmasına rağmen duvarları sağlam olan kilise bugün büyük ölçüde yıkıktır. Ardahan’ı gezen Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli’nin (Odişaria) verdiği bilgiye göre 1917 yılında köyün yakınlarında iki kilisenin daha yıkıntıları vardı.^[8-9] Mimarlık tarihçisi Fahriye Bayram Ardahan ilinde bulunan Cicori Kilisesi gibi yapıları genellikle kuzey-güney yönünde dikdörtgen planlı, küçük bir kapı açıklığı ile girilen, tek apsisli sade düzenlenmiş yapılar olarak tanımlar.^[10]

Kaynakça:
1. ^ Köylerimiz, Ankara, 1968, s. 104.
2. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 186.
3. ^ Konstantine Martvileli, “Ardahan Bölgesinde” (Gürcüce), Sakartvelo gazetesi, 10 Ekim 1917, sayı. 222.
4. ^ Köylerimiz, Ankara, 1968, s. 104.
5. ^ Ekvtime Takaişvili, 1907 Yılı Kola-Oltisi ve Çangli’de Arkeolojik Araştırmalar Gezisi (Gürcüce), 1938, Paris, s. 14.
6. ^ Konstantine Martvileli, “Ardahan Bölgesinde” (Gürcüce), Sakartvelo gazetesi, 10 Ekim 1917, sayı. 222.
7. ^ Köylerimiz, Ankara, 1968, s. 629.
8. ^ Ekvtime Takaişvili, 1907 Yılı Kola-Oltisi ve Çangli’de Arkeolojik Araştırmalar Gezisi (Gürcüce), 1938, Paris, s. 14.
9. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 186.
10. ^ Fahriye Bayram, “Ardahan’ın Gürcü Mimarisi İçerisindeki Yeri“.  Erişim tarihi: 2 Kasım 2019.

Not: Bu yazı ႧႤႧႰႨ ႾႠႰႨ tarafından Vikipedi için kaleme alınmıştır (2 Kasım 2019).