Diobani

DİOBANİ (Gürcüce: დიობანი; okunuşu: “diobani”), tarihsel Şavşeti bölgesinin yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin iline bağlı Şavşat ilçesinin bir köyüdür. Adı 1925’te Meydancık olarak değiştirilmiştir.  

İmerhevi vadisinin köylerinden biri olan Diobani, Şavşat’ın kuzeybatısındadır. Bu kasabaya 33 km uzaklıktadır. Vadinin başlangıcıda yer alan Diobani’nin yakınında İveti (Mısırlı) ve Agara (Erikli) adlı köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Köyün bilinen en eski adı Diobani’dir. Gürcüce bir yer adı olan Diobani, Türkçeye Diyoban (دییوبان) biçiminde girmiştir (1:161). 93 Harbin’de (1877-1878) Şavşeti bölgesini ele geçiren Ruslar da köyü Dioban (Диобан) olarak  kaydetmiştir (2). Rus idaresi sırasında, 1904 yılında bölgeyi gezmiş olan kültür tarihçisi Niko Mari köyün adını Diobani (დიობანი) biçiminde yazmıştır (3:171).

Diobani adı, Didubani’den (დიდუბანი) değişime uğramıştır. “Didi” (დიდი: büyük) ve “ubani” (უბანი: köy, mahalle) kelimelerinden oluşan Didubani ise, “büyük köy” anlamına gelir. Diobani’de Cvara (ჯვარა), Sialeti (სიალეთი), Uşaheti (უშახეთი), Omnieti (ომნიეთი), Kumaşeti (ყუმაშეთი), Mopenila ( მოფენილა), Tsikrizeluri (წიქრიზელური), Gogeleti (გოგელეთი), Hevpira (ხევპირა), Cuari (ჯუარი), Sakdari (საყდარი) ve Koklieti (ქოქლიეთი) gibi mahalle ve mevki adları günümüzde de kullanılmaktadır (4:184).

DEMOGRAFİ
Diobani’nin görece erken nüfusu, 1835 tarihli nüfus defteri üzerinden verilebilir. Bu nüfus defterine göre köyde 44 hanede 127 erkek yaşıyordu. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, köyün toplam nüfusunun 254 kişiden oluştuğu ortaya çıkar (5:39).

Rus idaresinin 1886 yılında yaptığı tespit üzerinden verilebilir. Bu tarihte köyde 72 hanede 527 kişi yaşıyordu. Nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu. Hane başına 7,3 kişi düşmesi, ailelerin kalabalık olduğunu göstermektedir (2; 6:14).

Diobani’nin Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922 yılında Artvin livasında (sonra vilayet) yapılan nüfus tespitine göre Diobani’de 103 hanede 333’ü kadın ve 366’sı erkek olmak üzere 699 kişi yaşıyordu. Bu tespitte de köyün nüfusunun tamamı Gürcü olarak kaydedilmiştir (7). Dört yıl sonra Diobani’nin nüfusunun azaldığı görülmektedir. 1926 yılında köyde 703 kişi yaşıyordu (8:189). 1935 genel nüfus sayımında, İmerhevi nahiyesinin merkezi olan Diobani’nin nüfusu 968 kişiden oluşuyordu (9:280). Günümüzde köyde yaklaşık 400 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Diobani, tarihsel Gürcistan’ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Şavşeti‘nin köylerinden biridir. Osmanlılar köyü 16. yüzyılda, birleşik Gürcistan Krallığı’nın ardından bu bölgeye hakim olan Samtshe-Saatabago’dan ele geçirdi. Daha sonra Çıldır Eyaleti sınırları içinde kaldı. 1835 tarihli Mirhev (İmerhevi) livası nüfus defterine göre de bu eyaletin köylerinden biriydi. 

Diobani, uzun süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 93 Harbi’nde (1877-1878) Rusların eline geçti. Rus idaresinin de Diobani, Artvin sancağının (okrug) Şavşet-İmerhevi kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kazada yer alan Tskalsimeri nahiyesinin dört köyünden biriydi. 1886 yılındaki nüfus tespitinde Abnadze (აბნაძე), Zialidze (ზიალიძე), Zikrieti (ზიქრიეთი), Koklidze / Koklieti (ქოქლიძე/ქოქლიეთი), Kumaşidze (ქუმაშიძე), Çiradze (ჩირაძე) ve Tsikriet (წიქრიეთი) adlı mahallelerden oluşuyordu (2; 6:14). 1890’larda bölgeyi dolaşan Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze Diobani’yi İmerhevi’de Gürcecenin konuşulduğu köyler arasında saymıştır (10:296-297).

Diobani, Birinci Dünya Savaşı sonuna doğru bölgede Rus idaresinin sona ermesinin ardından bağımsız Gürcistan’nın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin verdiği ültimatom üzerine Gürcü askerlerinin Artvin bölgesinden çekilmesiyle köy fiilen Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla da Diobani Türkiye’ye bırakıldı (11:II.41).

Artvin bölgesinin Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922 yılında Diobani, Artvin livasının Şavşat kazasına bağlı İmerhevi nahiyesinin 18 köyünden biriydi. Nüfus açısından Tskalsimeri ve Çihori‘den sonra nahiyenin üçüncü büyük köyüydü (10). Diobani veya Diyoban’ın adı 1925 yılında Meydancık olarak değiştirildi (8:189). Bununla birlikte köyün eski adı, yeni adıyla birlikte “Meydancık (Diyoban)” biçiminde resmî kayıtlarda uzun süre kullanıldı (15).

Meydancık, İmerhevi nahiyesinin merkeziydi. Nitekim 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde ve 1935 genel nüfus sayımında İmerhevi, “İmerhav” (ایمەرخاو) adıyla Şavşat kazasın nahiyelerinden biri olarak geçer (14:80; 9:280) Bu nahiyenin merkezi Meydancık köyüydü ve kısa süre sonra nahiyenin adı da Meydancık olarak değiştirildi. 1993 yılında Diobani (Meydancık) köyü ile Tskalsimeri (Balıklı), İveti (Mısırlı) ve İphrevi (Taşköprü) köyleri birleştirilerek Meydancık Belediyesi kuruldu ve bu belediye 2013 yılına kadar varlığını korudu.

TARİHSEL YAPILAR
Bugünkü Diobani sınırları içinde varlığı bilinen tek tarihsel yapı, Koklieti Kilisesi’dir. Koklieti (ქოქლიეთი), İmerhevi vadisindeki köylerden biriydi. Köy zaman içinde Diobani’nin bir mahallesine dönüştü. 1886 yılındaki Rus nüfus sayımından da Diobani’nin bir mahallesi olarak geçer. 1904 yılında Şavşeti bölgesini gezen ve İmerhevi vadisi köylerini dolaşan kültür tarihçisi Niko Mari de Koklieti’den Diobani’nin mahallesi olarak söz etmiştir.

Koklieti köyü, bugünkü Diobani köyünün güneyinde yer alır. Bugün de bir mahalle olan Koklieti’de, bir köylünün evinin avlusunda Niko Mari’nin uzun uzun sözünü ettiği kilisenin duvarından küçük bir parça bulunmaktadır. Bu kalıntıdan kilisenin kireç harcı kullanılarak inşa edildiği anlaşılmaktadır. Niko Mari’nin yazdığına göre, o zaman da yıkık olan Koklieti Kilisesi, yolun sağ kıyısında, bir mısır tarlası içinde, hafifçe yüksek bir yerde bulunuyordu. Kilise haç planlı değil, dikdörtgen planlı bir yapıydı. Kilisenin ortasında kocaman bir ceviz ağacı büyümüştü. Şavşat-İmerhevi tipi bir kilise olan Koklieti Kilisesi, bu tip yapılar için büyükçe bir kiliseydi. Köylüler kilisenin bulunduğu yeri “Sakdari” (საყდარი: kilise) olarak adlandırıyordu (3:171; 4:68).

KAYNAKÇA:
1. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927.
2. ^ “Şavşet-İmerhevi kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
3. ^ Niko Mari, Şavşeti ve Klarceti Gezi Günlükleri(Gürcüce), Batum, 2015 (Birinci basım: 1911, Petersburg, Rusça).
4. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
5. ^ Hasan Hüseyin Alemdar – Çıldır Eyaleti İmerhev Sancağı 2771 Numaralı Nüfus Defteri’nin Çevirisi ve Değerlendirmesi, Rize, 2020.
6. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları, Tiflis, 2019.
7. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
8. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 2010 (Birinci baskı 1927).
9. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
10. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913.
11. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt.
12. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
13. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.
14. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları(Osmanlıca), İstanbul, 1928.