Zovreti

ZOVRETİ –  Şavşeti bölgesindeki yerleşimlerden biridir. Günümüzde “Zohret” adıyla Şavşat ilçesine bağlı Köprüyaka (Carati) köyünün bir mahallesidir. 

Etimoloji: Gürcüce bir yer adı olan Zovreti  (ზოვრეთი), Dzovreti’den (ძოვრეთი) değişime uğramış olabilir. Dzovreti ise, otlayan anlamındaki “dzovari” (ძოვარი) kelimesinden türemiş bir yer adı olup otobur hayvanların yeri (otlak, ahır, ağıl) anlamına gelir. Bu yer adı Türkçeye Zovret / Zoret şeklinde girmiştir (22). Günümüzde Gürcistan’da, İmereti bölgesinde de Zovreti adını taşıyan bir köy bulunmaktadır.

Tarihçe: Zovreti’nin bulunduğu Şavşeti, tarihsel Gürcistan’ı oluşturan bölgelerden biridir. Gürcüce ad taşıması ve köyde eski bir kilisenin varlığı, buranın Osmanlı dönemi öncesinde kurulmuş bir Gürcü yerleşimi olduğunu göstermektedir. 

Zovreti, 1835 tarihli Osmanlı nüfus defterinde ayrı bir köy olarak geçmemektedir (16). 1886 tarihli Rus nüfus sayımında ise bu yerleşim Zogret (Зогретъ) adıyla köy değil, mahalle olarak kaydedilmiştir. Zogreti, Rus idaresi sırasında Artvin sancağının Şavşet-İmerhevi kazasına bağlı Satleli köyünün dört mahallesinden biriydi.  Bu tarihte mahallenin nüfusu 22 haneden oluşuyordu. Satleli köyünde ise 54 hanede 274 kişi yaşıyordu. Köyde hane başına düşen ortalama kişi sayısı üzerinden Zogreti’nin nüfusunun yaklaşık 60 kişiden oluştuğu söylenebilir. Köyün nüfusunun tamamı Türk olarak kaydedilmişti (86: “Batum oblastı” – 1467). 

Zovreti, Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarında Rusların bölgeden çekilmesinin ardından Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. 7 Mayıs 1920 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması’yla Sovyet Rusya, Artvin sancağını Gürcistan’ın bir parçası olarak tanıdı. Ancak Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması’yla Zovreti köyünü de kapsayan Artvin bölgesi Türkiye’ye bırakıldı (114; 69:489).

Zovreti köyü, Artvin livasında 1922 yılında yapılan nüfus tespitinde Şavşat kazasının merkez nahiyesine bağlı köylerden biriydi. Adı “Zoret” olarak yazılmış ve Osmanlıca yazılışı bu şekilde okunmuş olan köyün nüfusu, 35’i kadın ve 28’i erkek olmak üzere,  13 hanede yaşayan 63 kişiden oluşuyordu (22).  1926 tarihli nüfus tespitinde ayrı bir köy olarak geçmemesi Zovreti’nin Söğütlü (Satlel) köyüne yeniden bir mahalle olarak bağlandığını göstermektedir. Zovreti adı günümüzde “Zohret”e dönüşmüştür.

Tarihsel yapılar: Bu yerleşmenin hemen dışında, köyün sakinlerinin de belirttiği gibi eski bir kilise bulunuyordu. Bu yapıdan geriye sadece kireç harçlı küçük parçalar kalmıştır. Bir köy kilisesi olan Zovreti Kilisesi, daha önce incelenmiş bir yapı değildir (1:33).
*