SORSİ (Gürcüce: სორსი; okunuşu: “sorsi”), tarihsel Eruşeti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Ardahan ilinin Damal ilçesine bağlı bir köydür. Adı 1959 yılında Burmadere olarak değiştirilmiştir.
Sorsi, Damal kasabasının güneybatısında, Hanak Suyu’nun sol yakasında yer alır. Bu kasabaya 8 km uzaklıktadır.
TARİHÇE
Bugün Burmadere olarak bilinen köyün eski adı Sorsi’dir. Bazı Gürcüce kaynaklarda Şorsi (შორსი) olarak da geçer (1:209). Bu yer adı Gürcüce Sorsi’den (სორსი) Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı ve 1595 tarihli Osmanlı tahrir defterine Sors (صورس) olarak girmiştir (2:III.543). 1928 tarihli Osmanlıca köy listesindeki Osmanlıca yazılışı biraz farklı olsa da köyün adı Sors (صورص) geçer (3:762). Rus idaresi de köyü 1886 yılında Sors (Сорс) adıyla kaydetmiştir (4).
Sorsi, tarihsel Gürcistan’ı oluşturan bölgelerden biri olan Eruşeti‘de yer alır. Eruşeti bölgesi, Gürcistan’ın en eski Hıristiyanlık merkeziydi (5). Köydeki megalit kalenin varlığı da bu yörenin eski çağlardan itibaren bir yerleşme olduğunu göstermesi açısından önemlidir (1:381).
Sorsi köyü, erken ve geç orta çağda Gürcü yönetimlerin egemenliğinde bulunuyordu. Osmanlılar köyü 16. yüzyılın ortasında Gürcülerden ele geçirdi. Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı ve 1595 tarihli Osmanlı tahrir defterine göre Sorsi, Gürcistan Vilayeti içinde Ardahan-i Büzürg livasının Meşe nahiyesine bağlıydı. Köyün nüfusu 11 haneden (yaklaşık 55 kişi) oluşuyordu. Osmanlı Devleti’ne ispenç vergisi veren bu hanelerin reisleri Maharebel, Batata, Grigola, Tevdore, Laşkara, Gogiça, Simon, Basila gibi Gürcü adları taşıyordu. Bu kişi adları Sorsi köyünün o tarihte Hristiyan Gürcü köyü olduğunu göstermektedir. Köyde buğday, arpa ve yonca tarımı ile arıcılık yapılıyor, domuz ve koyun besleniyordu. Bir adet de değirmen bulunuyordu (2:I.492; II.480; III.543).
Sorsi, uzun süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 93 Harbi’nde (1877-1878) Rusların eline geçti. Rus idaresinde Ardahan sancağının (okrug) Ardahan kazasına (uçastok) bağlıydı. Sorsi aynı zamanda bu kazaya bağlı nahiyelerden birinin adıydı. Sorsi köyü Sorsi nahiyesine (маркяз: merkez) bağlıydı ve nüfusu 224 kişiden oluşuyordu. Nüfusun tamamı “Türkmen” olarak kaydedilmişti. Sorsi nahiyesi ise, Sorsi köyüyle birlikte Arzada-Köy, Dara-Köy, Karakala-Meşa, Kondraul, Verana-Nakalakev, Kyarkadan, Piklob, Soshara, Taneidan, Tapa-Köy, Fayatlı, Yukarı Tsurmal, Aşağı Tsurmal, Çat ve Çimli Çayır köylerini kapsıyordu. Nahiyenin nüfusu 2.321 kişiden oluşuyordu. Nüfusun % 17,7’si (411 kişi) Türkler, % 82,1’i (1.906 kişi) Türkmenler ve % (0,2’si (4 kişi) Kürtlerden oluşuyordu (7). Rus idaresi sırasında köyün nüfusu artmış, 1896’da 320 kişiye, 1906’da 358 kişiye ulaşmıştır (6:111)
Sorsi, Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarında Rusya’nın bölgeden çekilmesinden bir süre sonra, Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti’nin sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin Tiflis hükümetine verdiği ültimatom üzerine Gürcü idaresinin çekilmesinin ardından köy fiilen Türkiye’ye katıldı. Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti’nin topraklarının işgal edilmesinin ardından Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti’nin 16 Mart 1921’de imzaladığı Moskova Antlaşması’yla Sorsi köyünü de kapsayan Ardahan ile Artvin bölgeleri Türkiye’ye bırakıldı (7:2.489).
Sorsi / Sors köyü, 1928 yılında Kars vilayetinin Ardahan kazasının Damal nayihesine bağlıydı (3:762). 1935 genel nüfus sayımında “Sars” adıyla kaydedilmiş olan köy, Posof kazasının Damal nahiyesine bağlıydı ve nüfusu 581 kişiden oluşuyordu (8:326). Sorsi / Sors / Sars “yabancı kökten geldiği” için köyün adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Burmadere olarak değiştirilmiştir (9:754).
Burmadere’de megalit bir kale ile Hristiyan Gürcü nüfusunun bulunduğu dönemden kalma köy kilisesi kalıntıları bulunmaktadır. Sorsi Kilisesi, bugünkü köyün 2 km kuzeyinde bulunuyordu. Büyükçe bir kale olan Sorsi Kalesi (70 × 57 m) ise, köyün 700 metre güneyinde, Hanak Suyu’nun sol kıyısında kayalık alanda yer alıyordu (1: 209, 381).
KAYNAKÇA:
1. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu(Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.
2. ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 543 3.
3. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları(Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 762.
4. ^ “Ardahan kazası (1886 Yılı)” (Rusça)”.
5. ^ Roland Topçişvili, Gürcülerin Etnik Tarihi ve Gürcistan’ın Tarihsel-Etnografik Bölgeleri (Gürcüce: ქართველთა ეთნიკური ისტორია და საქართველოს ისტორიულ-ეთნოგრაფიული მხარეები), 2002.
6. ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018.
7. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt.
8. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
9. ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968.
TAO-KLARCETİ 