Suagara

SUAGARA (Gürcüce: სუაგარა; okunuşu: “suagara”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşmelerden biridir. Bugün Artvin iline bağlı Ardanuç ilçesinin bir köyüdür. Adı 1925 yılında Soğanlı olarak değiştirilmiştir. Bugünkü Soğanlı köyü, eski Cuğo köyünü de kapsamaktadır.

Suagara, Ardanuç‘un kuzeybatısında yer alır. Bu kasabaya yaklaşık 5 km uzaklıktadır. Çevresinde Opiçala (Gökçe), Batsa (Yolüstü) ve Ahiza (Ferhatlı) adlı köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Bugün Soğanlı olarak adlandırılan köyün bilinen en eski adı, Suagara’dır. Bu yer adı Gürcüce Suagara’dan (სუაგარა) Türkçeye girmiştir (1:84). Nitekim 1574 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defteri ile Artvin vilayeti üzerine 1927’de yayımlanmış olan Osmanlıca bir kaynakta köyün adı Suagara / Svagara (صوآقارا) biçiminde geçer (2:39; 3:116). 1886 yılındaki nüfus tespiti sırasında Rus idaresi de köyü Suagara (Суагара) adıyla kaydetmiştir (4).

Suagara adının anlamı konusunda belli başlı kaynaklarda bir tespit yapılmamıştır. Bu yer adı, Şua Agara’dan (შუა აგარა: Orta Agara) önce Şuagara’ya (შუაგარა), sonra Suagara’ya dönüşmüş olabilir. Agara (აგარა) ise, tarihsel Gürcü coğrafyasında yaygın bir yer adıdır ve eski Gürcücede köy, kasaba gibi anlamlara gelir (5). Öte yandan bugünkü Soğanlı köyündeki Batsa (ბაცა), Eklevana (ეკლევანა), Dzegistskaro (ძეგისწყარო), Anza (ანზა), Velisati (ველისათი), Golati (გოლათი), Sakepiri (საკეპირი), Kantelauri (ქანთელაური), Çareketuli (ჩარექეთული), Şardnali (შარდნალი), Mekereti (მექერეთი), Pareheti (ფარეხეთი), Cibeleuri (ჯიბელეური) gibi yer adları, buranın tarihsel olarak bir Gürcü yerleşmesi olduğunu göstermektedir (1:182, 190).

DEMOGRAFİ
Ardanuç ilçesindeki köylerin en eski nüfus bilgisinin yer aldığı 1574 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterinde bugün Soğanlı köyünün bir mahallesi olan Cuğo’nun yer almasına karşın, Suagara / Svagara geçmemektedir. Osmanlı idaresinin askere alma ve vergi tahsil etme amacıyla 1835 yılında gerçekleştirdiği nüfus tespitinde Suagara ve Cuğo ayrı köyler olarak yer alır. Bu tarihte Suagara’da 15 hanede 46 erkek tespit edilmiştir. Osmanlı idaresi geleneksel olarak sadece erkek nüfus tespit ediyordu. Bundan dolayı Suagara’nın toplam nüfusunu tespit etmek için erkek sayısı kadar kadın eklemek gerekir. Bunun sonucunda Suagara’nın nüfusunun 92 kişiden oluştuğu ortaya çıkar (2:39).

Rus idaresinin 1886 yılında gerçekleştirdiği nüfus tespitinde Suagara’da 163 kişi yaşıyordu ve nüfusu tamamı “Türk” olarak kaydedilmişti (4). Gürcistan tarafından Artvin bölgesinin Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespiti sırasında ise, Suagara’nın nüfusu 24 hanede yaşayan 77 kişiden oluşuyordu. Bu tarihte de köyün iyice azalmış olan nüfusu “Türk” olarak yazılmıştır (5). Tarihsel olarak bir Gürcü yerleşmesi olan Suagara’nın nüfusunun Türk olarak kaydedilmesi, demografik yapının zaman içinde değiştiğine veya Müslüman olan Gürcülerin bu adla kaydedildiğine işaret etmektedir (6).

Suagara, 1935 genel nüfus tespiti sırasında Cuğo köyünü da kapsıyordu ve bu tarihte köyün nüfusu 229 kişiden oluşuyordu (7:337). Günümüzde köyde yaklaşık 113 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Suagara, orta çağda Gürcistan’ı oluşturan bölgelerden biri olan Klarceti‘de yer alır. Osmanlılar köyün bulunduğu yeri, birleşik Gürcü Krallığı’nın ardından buraya hakim olan Samtshe-Saatabago‘dan 1551 yılında ele geçirdi. Hemen sonrasında Ardanuç livası kuruldu. 1574 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterinde Suagara yer almasa da bugünkü Soğanlı köyünün bir mahallesi olan Cuğo’nun bir Hristiyan (Gürcü) köyü olduğu görülmektedir. Suagara ve Cuğo, 1835 yılında yapılan nüfus tespiti sırasında ayrı köyler olarak kaydedilmiştir (4:35, 39).

Suagara, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın sonucunda Rusların eline geçti. Rus idaresinde Artvin sancağının (okrug) Ardanuç kazasının (uçastok) Bica nahiyesine (сельское общество: kırsal topluluk) bağlıydı. Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna doğru bölgede Rus idaresinin sona ermesinin ardından bağımsız Gürcistan’ın (1918-1921) sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin verdiği ültimatom üzerine Gürcü hükümetinin Artvin ve Ardahan bölgelerinden çekilince, köy fiilen Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla da Suagara Türkiye’ye bırakıldı (8:II.41).

Suagara, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespiti sırasında bu livanın merkez kazasına bağlı Ardanuç nahiyesinin köylerinden biriydi. Suagara Türkçe olmadığı için 1925 yılında köyün adı Soğanlı olarak değiştirildi (9:142). 1935 genel nüfus sayımında köy, Artvin ve Rize vilayetlerinin yerine kurulmuş olan Çoruh vilayetinin Artvin kazasının Ardanuç nahiyesine bağlıydı (7:337).Suagara adı daha sonra “Süara” biçiminde yazılmış ve bu ad, köyün yeni adıyla birlikte geç döneme kadar resmi kayıtlarda “Soğanlı (Süara)” biçiminde kullanılmıştır (10).

TARİHSEL YAPILAR
Suagara’da iki tarihsel yapının kalıntıları günümüze ulaşmıştır. Bunlardan biri olan Suagara Kilisesi, Mekereti mahallesinde bulunmaktadır. Kilise bugün köyün bir sakininin tarlasındadır. Tek nefli bir yapı olan Suagara Kilisesi’den (7.6×4.9 m) geriye kalan duvarların yüksekliği 4 metreyi bulmaktadır. Kilisenin doğu kısmında apsis ve sunağın kuzey tarafında niş bulunmaktadır. Kilisenin apsisi pencere kısmında yıkık haldedir. Yapının güney duvarı daha sağlam halde kalmıştır. Batı duvarı ise büyük ölçüde yıkılmıştır. Kilisenin kapısının kuzey tarafta olduğu tahmin edilmektedir; ancak bu kısım hem yıkılmış hem de genişletilmiştir. Kilise, moloz taşlarla inşa edilmiş, iç duvarları sıvanmıştır (1:84).

Diğer tarihsel yapı Suagara Kalesi, “Eklevana” (ეკლევანა) mahallesinde bulunduğu için Eklevana Kalesi olarak da bilinmektedir. Suagara Kalesi, bu mahallenin biraz dışında kayalık bir tepede inşa edilmiştir. Kalenin surları, üzerinde bulunduğu kayalık tepenin kıyısı boyunca uzanmaktadır. Bu kaleden geriye sur duvarlarının, su toplama havuzu ile kalenin içindeki yapıların bazı kısımları kalmıştır. Kale, kabaca yontulmuş yeşil taşlarla harç kullanılarak inşa edilmiştir. Günümüzde bu kaleyi üç taraftan baraj suları çevrelemektedir. Suagara Kalesi’nin bulunduğu yerden Ahiza Kalesi ile Cuğo Kalesi görünmektedir (1:146). 

KAYNAKÇA:
1. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
2. ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016. 
3. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927.
4. ^ “Ardanuç kazası (1886 Yılı)” (Rusça). 
5. “აგარაკ-ი, აგარა”, Eski Gürcü Dili Sözlüğü. 
6. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104. 
7. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
8. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt.
9. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci baskı 1927).
10. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.