Arhva

ARHVA – Tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Akpınar adıyla Artvin ilinin Borçka ilçesine bağlı bir köydür.

Etimoloji: Arhva (არხვა) adının anlamı ve kökeni üzerine kaynaklarda bilgi mevcut değildir. Arhave veya Arhavi adıyla benzerliği dikkat çekicidir. Arhoa (არხოა) olarak da bilinen bu yer adı Türkçeye olduğu gibi, Arhva şeklinde girmiştir. Nitekim 1835 tarihli Osmanlı nüfus defteri ile 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesinde Arhva (ارخوا) şeklinde yazılmıştır (6:40; 27:352). Artvin vilayeti hakkında 1927 tarihli Osmanlıca kitapta da Arhva (آرخوا) olarak geçer. Bununla birlikte Osmanlıca yazılışı “Arhova” ve “Arhava” şeklinde de okunmuştur.

Tarihçe: Arhva köyün yer aldığı Klarceti, tarihsel Gürcistan’ı oluşturan yerlerden biriydi. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü, 16. yüzyılın ortalarına doğru Gürcülerden ele geçirmiştir. Köyde tespit edilmiş olan eski kilisenin kalıntısı, buranın eski bir yerleşim olduğunu göstermektedir (1:57).

Arhva köyü, 1835 tarihli Artvin ve Murgul kazalarını kapsayan Osmanlı Müslim nüfus defterine göre Çıldır Eyaleti’ne bağlı Livana sancağının köylerinden biriydi. Sadece erkek nüfusunun tespit edildiği bu sırada köyde 77 hanede 212 erkek kaydedilmiştir. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, Arhva köyünün toplam nüfusunun yaklaşık 424 kişiden oluşuyordu (6:40).

Arhva köyü, 1876 Trabzon vilayeti salnamesine göre, Trabzon vilayetinin Lazistan sancağına bağlı köylerden biridir. Nüfusu 50 hanede yaşayan 142 kişiden oluşuyordu. Salnamede belirtmemiş olmakla birlikte bu tarihte de Osmanlı idaresi sadece erkek nüfusunu tespit ediyordu. Buna bağlı olarak köyün toplam nüfusunun yaklaşık 284 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. Köyde vergiye tabi hayvan varlığı olarak 80 öküz, 60 inek, 6 at, 195 keçi ve 300 koyun kaydedilmiştir (27:353).

Arhva köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca, savaş tazminatının bir parçası olarak Osmanlı Devleti tarafından Rusya’ya bırakıldı. 1886 nüfus tespitinde Arhoa (Архоа) şeklinde kaydedilmiş olan yerleşim, Artvin sancağının Artvin kazasına bağlı Kartla nahiyesinin dokuz köyünden biriydi. Nüfusu, 16’sı erkek ve 18’i kadın olmak üzere, 9 hanede yaşayan 34 kişiden oluşuyordu. Köy halkının tamamı Gürcü olarak kaydedilmişti (86: “Batum oblastı” – 1335). 1876 tarihindeki tespitle kıyaslandığında Arhva’nın nüfusunun iyice azaldığı görülmektedir. Nitekim Klarceti bölgesine yaptığı araştırma gezisi yapan Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze 1892 yılında Rus idaresi sırasında Arhva köyünden 45 hanenin Osmanlı ülkesine göç ettiğini ve sadece Bolkvadze sülalesinin kaldığını yazmıştır (38:133). Nitekim Arhva köyünden göçen Gürcüler bugün Sakarya ilinde Kızanlık ve Servetiye adlı köylere yerleşmişlerdir.

Arhva köyü, Birinci Dünya Savaşı’nın ardından 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Bu durum 7 Mayıs 1920 tarihli Moskova Antlaşması’yla Sovyet Rusya tarafından da tanındı. Ancak ertesi yıl Sovyet Rusya Gürcistan’ı işgal etti ve 16 Mart 1921 tarihinde Ankara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla Artvin bölgesi ve Arhba köyü Türkiye’ye bırakıldı (114; 69:489).

Arhva köyü, Artvin livasında 1922 yılında yapılan nüfus tespiti sırasında bu livanın Borçka kazasına bağlı Murgul nahiyesine bağlıydı. Köyde sayısı artmış olan 23 hanede, 39’u kadın ve 43’ü erkek olmak üzere, 82 kişi yaşıyordu. Bu tarihte de nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu (22). 1886 yılıyla kıyaslandığında köyün nüfusunun artmış olduğu görülmektedir. Arhva veya Arhoa Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Sülüklü olarak değiştirilmiş, ardından köye Akpınar adı verilmiştir (25:1927:120). 

Akpınar köyü, 1940 genel nüfus sayımında, Sülüklü adıyla Çoruh vilayetinin Borçka kazasının merkez nahiyesine bağlıydı ve nüfusu, 640 kişiye yükselmişti (40:167). 1965 genel nüfus sayımında Sülüklü köyünde 1.307 kişi yaşıyor ve bu nüfus içinde 441 kişi okuma yazma biliyordu (65:88).

Tarihsel yapılar: Akpınar köyünde iki tarihsel yapının varlığı bilinmektedir. Osmanlı döneminden önce köyün Hristiyan nüfusunun ibadet yeri olan Arhva Kilisesi, köyün kuzey kısmında bulunuyordu. Bir köy kilisesi olan yapı zaman içinde tamamen yıkılmıştır. Bu kiliseden geriye bir köylünün arazisi içinde küçük bir duvar parçası kalmıştır (1:157; 2:130). Muvahhid Zeki’nin 1927 yılında verdiği bilgiye göre kitabesi bulunmayan Akpınar Camii’nin üç yüz yıllık olduğu rivayet ediliyordu (25:2010:182). Köyün bir sakininin verdiği bilgiye göre Akpınar Camii ahşap bir yapıydı ve minaresi yoktu. Bu yapı 1983 yılında yıkılmış ve yerine yeni cami yapılmıştır. 
*