Arhva

ARHVA (Gürcüce: არხვა; okunuşu: “arh’va”), Klarceti bölgesinin yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin iline bağlı Borçka ilçesinden yer alır. Adı 1925 yılında Sülüklü (Akpınar) olarak değiştirilmiştir.

Tarihsel olarak Murgul vadisindeki Gürcü köylerinden biri olan Arhva, Borçka kasabasının güneybatısında yer alır. Kasabaya 8 km uzaklıktadır. Çevresinde Cuani (Civan), Trapeni (Taraklı), Gevuli (Korucular) ve Ereguna (Erenköy) adlı köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Arhva, köyün bilinen en eski adıdır. Türkçeye de Arhva (آرخوا) olarak girmiştir (1:VII.352; 2:120). 93 Harbi’nde (1877-1878) Klarceti bölgesini ele geçiren Ruslar ise, köyü Arhoa (Архоа) biçiminde kaydetmiştir (3). Rus idaresi sırasında bölgeyi gezen Gürcü araştırmacı Zakaria Çiçinadze de köyün adını Arhva (არხვა) olarak not etmiştir (4:147).

Arhva’nın anlamı konusunda belli başlı kaynaklarda bilgi bulunmamaktadır. Köyde İmhrieti (იმხრიეთი), Yetimisvenahi (იეთიმისვენახი), Dablaseri (დაბლასერი), Mağlikari (მაღლიკარი) gibi Türkçe kelimelerin de karıştığı Gürcüce mevki adları bugün de kullanılmaktadır (5:182).

DEMOGRAFİ
Arhva köyünün görece erken döneme ait nüfusu, 1835 tarihli Osmanlı nüfus tespiti üzerinden verilebilir. Bu tarihte köyde 77 hane ve 212 erkek kaydedilmiştir. Bu dönemde Osmanlı idaresi sadece erkek nüfusu tespit ediyordu. Bundan dolayı köyün toplam nüfusunu elde etmek için erkek sayısı kadar kadın eklemek gerekir. Bunun sonucunda Arhva’nın nüfusunun 424 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. Hane başına ortalama 5,5 kişi düşmesi, köyde ailelerin kalabalık olmadığını göstermektedir (6:40).

Yaklaşık kırk yıl sonra, 1876 yılı Trabzon vilayeti salnamesinde köyün hane sayısı 50 ve nüfusu da 142 kişi olarak kaydedilmiştir. Salnamede belirtilmemiş olmakla birlikte, Osmanlı idaresi bu tarihte de sadece erken nüfusu tespit ediyordu. Kadın nüfusu da eklenince Arhva’nın toplam nüfusunun 284 kişi olduğu sonucuna ulaşılır. Köyde yaşayan insan sayısının kırk yıl sonra azalmış olması bölgede savaş havası oluşması ve buna bağlı göçle ilişkili olabilir (1:VII.353).

Nitekim ertesi yıl başlayan savaşın sonucunda Rusların eline geçmesinden yaklaşık on yıl sonra, 1886 yılında yapılan nüfus sayımında Arhva’da 9 hanede, tamamı Gürcü olan 34 kişinin yaşadığı görülmektedir. Bu durum, köyün nüfusunun Rus idaresinden Osmanlı ülkesine göç ettiğini göstermektedir. Nitekim Hendek ilçesinin Servetiye köyüne yerleşen Gürcüerin bir kısmı Arhva’dan göç etmiştir (6:259).

Arhva’da 1907 yılında 107 kişi tespit edilmiştir. Arhva’nın nüfusunun Rus idaresi sırasında artmış olması, göç edenlerin geri dönmesi ya da köye yeni nüfus yerleştirilmesiyle açıklanabilir (3; 7:23, 31). Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922 yılında köyde 23 hanede 83 Müslüman Gürcü yaşıyordu (9). 1907 yılı nüfusu esas alındığında köyden göçün devam ettiği görülmektedir. 1926 yılında Arhva’da 27 hane ve 127 kişi kaydedilmiştir (9:144). 1935 genel nüfusu sayımında 524 kişinin kaydedilmiş olması, köye yeni bir nüfusun yerleştirilmiş olduğunu da göstermektedir (10:342). Gümümüzde köyde yaklaşık 350 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biri olan Arhva’nın, köydeki kilise kalıntısına bakarak Osmanlı döneminden önce de bir yerleşme olduğu söylenebilir. Çünkü Osmanlıların Gürcülerden ele geçirdiği köylerde, halkı Müslümanlaştırıldığı için yeni kiliseler yapılmadığı bilinmektedir.

Arhva’nın tarihi bulunduğu bölge üzerinden verilebilir. Erken ortaçağda Gürcü Krallığı idaresinde olan köy, 1080’de, bütün Tao-Klarceti gibi Büyük Selçuklular tarafından istila edildi. Arhva daha sonra birleşik Gürcü Krallığı sınırları içinde kaldı. Bu krallığın parçalanmasından sonra Gürcü atabegleri devleti olan Samtshe Prensliği (1268-1625) sınırları içinde kaldı. 16. yüzyılın ilk yarısında Osmanlıların eline geçti. Daha sonra Osmanlı idaresinde Trabzon eyaletinin Lazistan sancağının bir köyü haline geldi. 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesine göre Arhva, Trabzon vilayetinin Lazistan sancağı içide Livana kazasının bir köyüydü. Köyün başlıca geçim kaynağı tarımdı. Hayvancılık önemli bir yere sahipti. Söz konusu salnamede Arhva’daki hayvan varlığı 80 öküz, 60 inek, 6 at, 195 keçi ve 300 koyun olarak tespit edilmiştir (1:VIII.353).

Arhva, üç yüzyılı aşkın bir süre Osmanlı yönetiminde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Rusya’nın eline geçti. Rus idaresinde Batum oblastı içinde Artvin sancağının (okrug) Artvin kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kazaya bağlı Kartla nahiyesinin dokuz köyünden biriydi (3). Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde yer aldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sürerken 16 Mart 1921’de Ankara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan anlaşmayla Türkiye’ye bırakıldı (11:II.41).

Arhva 1922 tarihli nüfus cetveline göre Borçka kazasına bağlı Murgul nahiyesinde yer alıyordu (8). Arhva’nın adı 1925’te, köyün başında bulunan göletten dolayı Sülüklü (Akpınar) olarak değiştirildi. Daha sonra Borçka kaza olmaktan çıkarılıp nahiyeye dönüştürülünce, Sülüklü’nün de içinde yer aldığı Murgul nahiyesi doğrudan Artvin’in merkez kazasına bağlandı (9:144). Sonradan Borçka kazasının bir köyü haline gelen köy, resmî kayıtlarda uzun süre Sülüklü olarak yazılmıştır (12).

TARİHSEL YAPILAR
Arhva köyünde yapılış tarihi tespit edilemeyen eski bir kilise ile caminin varlığı bilinmektedir. Arhva Kilisesi, köyün kuzey kısmında bulunuyordu. Köy kilisesi olan yapı zaman içinde tamamen yıkılmıştır. Bu kiliseden geriye bugün bir köylünün arazisi içinde küçük bir duvar parçası kalmıştır (5:157; 13:130).

Muvahhid Zeki’nin verdiği bilgiye göre kitabesi bulunmayan Arhva Camisi’nin üç yüz yıllık olduğu tahmin ediliyordu (9:182).

KAYNAKÇA:
1. ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi: 1869−1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt.
2. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927.
3. ^ “Artvin kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
4. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913.
5. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
6. ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016.
7. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), Tiflis, 2019.
8. ^ Nurşen, Gök, Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
9. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 2010 (Birinci basım 1927).
10. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
11. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt.
12. ^ 1990 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1991.
13. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.