Tsetshlauri

TSETSHLAURİ (Gürcüce: ცეცხლაური; okunuşu: “tsetsh’lauri”), tarihsel Şavşeti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin ilinin Şavşat ilçesinde yer alır. Adı 1925’te Ziyaretköy (Ziyaret) olarak değiştirilmiştir.

 Tsetshlauri, Şavşat’ın 14 km güneybatısında yer alır. Çevresinde Morohozi (Yamaçlı), Tsortseli (Çavdarlı), Verhvnali (Karaağaç) gibi köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Tsetshlauri köyün bilinen en eski adıdır.  Bu ad Türkçeye Sislavur (سیسلاوور), Seslavur gibi farklı yazılış ve okunuşlarla girmiştir (1:159). Rus idaresi ise köyün adını Gürcücesine uygun biçimde Tsetshlaur (Цецхлаур) biçiminde kaydetmiştir (2). 

 Tsetshlauri, “ateş”, “ateş gibi” anlamına gelen Gürcüce “tsetshli / tsetsla” (ცეცხლი / ცეცხლა) kelimesinden türemiştir. Köyün adı “ateş gibi yer”, “ateşli yer” anlamına gelir. Başka bir görüşe göre ise köyün adı, “ateşoğlu” anlamına gelen ve bu köyün sakinleri olan “Tsetshladze” (ცეცხლაძე) ailesinden gelmektedir (3:9). Gürcistan’da bugün de Tsetshlauri adını taşıyan köyler vardır.

DEMOGRAFİ
 Tsetshlauri köyünde kadın ve erkek nüfusunun birlikte tespiti ilk kez Rus idaresince yapılmıştır. 1886’da yapılan bu tespite göre köyün nüfusu 127 kişiden oluşuyordu. Bu nüfusun tamamı “Türk” olarak kaydedilmiştir (2). Gürcüce yer adı taşıyan köyde Gürcü nüfusunun kalmamış olması dikkat çekicidir. Bu durum, Osmanlı döneminde köyün demografik yapısının değiştirilmesiyle ilişkili olabilir. Nitekim sözlü geleneğe göre Şavşat’taki Gürcü nüfusu büyük oranda göç ettirilmiştir (4:24).   

Köyün yeniden Türkiye sınırları içinde kalmasından bir yıl sonra yapılan 1922 tarihli nüfus tespitine göre, “Seslavur” olarak kaydedilmiş olan Tsetshlauri köyünde 42 hanede 242 kişi yaşıyordu. Bu sayımda da nüfusun tamamı Türk olarak kaydedilmiştir (5). Nüfusun artmış olması Rus idaresi sırasında Osmanlı ülkesine göç olmadığı anlamına gelebilir. Öte yandan hane başına ortalama yaklaşık 5,7 kişi düşmesi, köydeki aile yapısının kalabalık olmadığını göstermektedir. 1926 tarihli nüfus tespitine göre ise, köyde bir hane azalmış olsa da Tsetshlauri’nin nüfusu 259 kişiye ulamıştır (6:188). 

TARİHÇE
 Tsetshlauri, tarihsel Tao-Klarceti bölgesinin yerleşim yerlerinden biridir. Köyde Tsetshlauri’nin tarihine ışık tutacak tarihsel yapı ya da kalıntı tespit edilmemiştir. Bununla birlikte köyün Gürcüce adı, buranın Osmanlı döneminden önce de bir yerleşim yeri olduğunu göstermektedir. 

Tsetshlauri,  16. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı Devleti’nin eline geçmiştir. Bu tarihten önce köy, Tao-Klarceti prensliği, birleşik Gürcü Krallığı ve Samtshe Prensliği sınırları içinde yer alıyordu. Üç yüzyılı aşkın bir süre Osmanlı yönetimi altında kaldıktan sonra, 93 Harbi’nde (1877-1878) Rusların eline geçti. 

Çarlık idaresinde Tsetshlauri, Batum oblastı içinde, Artvin sancağının (okrug) Şavşet-İmerhevi kazasına (uçastok) bağlı bir köydü. Bu kazaya bağlı Anklia nahiyesi içinde yer alıyordu (2). Nüfus açısından nahiyenin ikinci en küçük köyüydü. Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, bu nüfus sayımından birkaç yıl sonra Tsetshlauri’yi Şavşat’ta Gürcüce adı olduğu halde Gürcü dilinin konuşulmadığı köyler arasında saymıştır (7:284). 

Tsetshlauri, Birinci Dünya Savaşı sonlarında Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgal etmesinin  ardından, 1921’de Anakara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (8:II,41).

Tsetshlauri, 1922 yılında “Seslavur” ve 1926 ile 1928 tarihlerinde Ziyaretköy / Ziyaret adıyla Şavşat kazasının merkez nahiyesine bağlıydı (5;6:188;9:80). 

KAYNAKÇA:
1. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927 (Latin harfli baskı, 2010).
2. ^ “Şavşet-İmerhevi kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
3. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları(Gürcüce-Türkçe-İngilizce), Tiflis, 2019.
4. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü, Tiflis, 1912.
5. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
6. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci basım 1927).
7. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913.
8. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2 cilt.
9. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928.