Nihahi

NİHAHİ (Gürcüce: ნიხახი; okunuşu: “nih’ah’i”), tarihsel Tao bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Artvin ilinin Yusufeli ilçesinde bulunmaktadır. Adı 1959 yılında Yokuşlu olarak değiştirilmiştir.

Nihahi, Yusufeli’nin güneybatısında yer alır. Kasabaya 32 km uzaklıktadır. Çevresinde Kahnesi (Avcılar), Çorgensi (Yamaçüstü), Oşnaki (Köprügören), Hostavali (Sütlüce) gibi köyler bulunmaktadır. 

KÖYÜN ADI
Köyün bilinen en eski adı Nihahi’dir. Bu ad Gürcüceden Türkçeye Nihah (نخاح) olarak girmiştir (1:83). Zaman içinde köyün adı Nihak, Nikah gibi değişik biçimler almıştır (2:76; 3).

Belli başlı kaynaklarda Nihahi’nin anlamı konusunda bilgi yoktur. Bununla birlikte, orta çağdan kalma kalenin ve kilisenin bulunduğu köy, tarihsel Gürcistan’ın batı sınırındaki yerleşme olarak bilinmektedir. 

DEMOGRAFİ
Nihahi köyünün en erken döneme ait nüfusu 1555 tarihli Osmanlı tahrir defteri üzerinden verilebilir. Bu tarihte köyde 30 hane (151 kişi) kaydedilmiştir. 1574 tarihli tespitte ise, köyün nüfusu 50 haneden (265 kişi) oluşuyordu. Her iki tespitte de köyün nüfusunun tamamı Hristiyan olarak kaydedilmiştir. 1652 yılına gelindiğinde Nihahi’de sadece iki hanenin Hıristiyan olarak kaldığı görülmektedir (4:I.379).

Osmanlı idaresinin gerçekleştirdiği 1835 yılındaki nüfusu tespitinde Nihahi’de 17 hane ve 38 erkek kaydedilmiştir. Osmanlı idaresi vergi tahsil etme ve askere alma amaçlı sadece erkek nüfusu tespit ettiğinden dolayı, köyü toplam nüfusunu bulmak için bir o kadar da kadın nüfusu eklemek gerekir. Bunun sonucunda köyde 76 kişinin yaşadığı ve hane başına ortalama 4,5 kişinin düştüğü ortaya çıkar. Köydeki ailelerin genel ortalamanın altında birey sayısından oluştuğu anlaşılmaktadır. 1848 yılında köyde 19 hane ve 95 erkek (toplam 190 kişi) tespit edilmiştir (4:I.379).

Nihahi’de 1935 yılında 148 kişi yaşıyordu. 1960 yılına gelindiğinde köyün nüfusu 276 kişiye ulaşmıştı (2:76). Günümüzde ise köyde yaklaşık 120 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Orta çağda Gürcistan’ın batı ucundaki yerleşmelerden biri olarak bilinen Nihahi’nin kuruluşuna dair belli başlı kaynaklarda bilgi bulunmamaktadır. Bununla birlikte köydeki eski kilisenin varlığı da buranın Osmanlı dönemi öncesinde bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Çünkü Gürcülerden ele geçirilen köylerde halk Müslümanlaştırıldığı için Osmanlı döneminde kilise inşa edilmemiştir.

Öte yandan Nihahi Kalesi, orta çağ boyunca Gürcülerin Tao bölgesindeki batı sınırında önemli savunmalardan birini oluşturuyordu. Nitekim Osmanlılar, 1549 yılındaki Gürcistan seferi sırasında Nihaki Kalesi’ni, Tao bölgesinde birleşik Gürcistan Krallığı’nın yerini almış olan Samtshe-Saatabago’dan ele geçirdi. 

Osmanlı idaresinin 1555 ve 1574 yıllarında gerçekleştirdiği tahrirlere göre köyde buğday, arpa, darı, üzüm, meyve, pamuk, ceviz, kestane yetiştiriliyor ve domuz besleniyordu. 1555 yılında köyde 3 değirmen varken, değirmen sayısı 1574 yılında 14 çıkmıştı (4:I.379). Köyün Çoruh Nehri kıyısındaki arazilerin çok verimli olduğu, Nihahi Kalesi’nin işlevinin sadece güneyden gelecek saldırılara karşı koymak değil, bu verimli arazileri korumak olduğu da bilinmektedir (5).

Nihahi, 1835 yılında Kiskim sancağının, 1928 yılında da Artvin vilayetine bağlı Yusufeli kazasının merkez nahiyesinin köylerinden biriydi. Nihahi / Nihah adı, “yabancı kökten geldiği” için 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Yokuşlu olarak değiştirilmiştir (6:732). Bununla birlikte, zaman içinde Türkçe Nihah, Nihak, Nikah olarak yazılmış olan köyün eski adı yeni adıyla birlikte “Yokuşlu (Nihah)”, “Yokuşlu (Nikah)” biçimlerinde resmî kayıtlarda kullanılmıştır (2:76; 3).

TARİHSEL YAPILAR
Nihahi’de iki önemli tarihsel yapının varlığı bilinmektedir. Bunlardan biri olan Çoruh Nehri kıyısındaki Nihahi Kalesi büyük ölçüde bugüne ulaşmıştır. Diğer tarihsel yapı olan Nihahi Kilisesi ise, 2011 yılında yol çalışması gerekçesiyle yıkılmış, kalan tek duvarı da 2016 yılından önce ortadan kaldırılmıştır.

Nihahi Kalesi, tarihsel Gürcistan’ın batı sınırındaki en önemli savunma merkezlerinden biri olarak bilinmektedir. İnşa tarihi bilinmeyen kale, Çoruh Nehri kıyısında, İspir’den gelen karayolunun yakınında kayalık bir tepede yer alır. Nihahi Kalesi, orta çağ boyunca Gürcistan’ın sadece batı sınırını değil, nehir kıyısındaki verimli arazileri de koruyordu. Kale büyük ölçüde günümüze ulaşmıştır. Yüksekliği 10 metreyi bulan burcun dışında duvarları da büyük ölçüde sağlam kalmıştır. Orta büyüklükte bir yapı olan Nihahi Kalesi (40 × 23 m), harç kullanılarak inşa edilmiştir (7:88; 8:262). 

Nihahi Kilisesi, Çoruh Nehri’nin sağ kıyısında ve ana yolun kenarında, Nihahi Kalesi’nin 700 metre batısında, küçük bir vadide inşa edilmiştir. Yazılı kaynaklarda bu yapıdan kubbeli tek nefli kilise olarak söz edilmiştir. Nihahi Kilisesi, harabe haldeyken, 2011 yılında yol çalışması sırasında yıkıldı. Kiliseden geriye sadece bir duvar kaldı. Duvarın uzunluğu 8.25 metreyi, yüksekliği 1.7 metreyi buluyordu. Bu duvar da 2016 yılından önce ortadan kaldırılmıştır (7:89; 8:88). 

KAYNAKÇA:
1. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928.
2. ^ 1960 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1963. 
3. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.
4. ^ Taner Artvinli, Yusufeli Külliyâtı, İstanbul, 2013, 2 cilt.
5. ^ Aleksandre Boşişvili, “Nihahi Kalesi” (Gürcüce), İstoriani dergisi, Sayı: 7 (67), 2016, s. 54-56.
6. ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968.
7. ^ 2016 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2017.
8. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.