BERGİ KİLİSESİ – Tarihsel Eruşeti bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Hanak ilçesine bağlı ve eski adı Bergi olan Börk köyünde ortaçağdan kalma bir kilisesidir. Bu yapı Börk Kilisesi ve Yukarı Bergi Kilisesi olarak da bilinir.[1]
Tarihçe: Bergi köyünün ve kilisesinin bulunduğu Eruşeti bölgesi, Gürcü Hristiyanlığın erken dönemdeki en önemli merkezlerinden biriydi. Nitekim bu kilise 10. yüzyılda, Gürcü krallığı döneminde inşa edilmiştir. Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 16. yüzyılın ikinci yarısında ele geçirmiştir. Osmanlı idaresinin 1595 tarihli tahrir defterine göre, iki ayrı köy olarak kaydedilmiş olan Bergi köyünde toplam 37 Hristiyan hane yaşıyordu.[2][3][4] Köyün nüfusu, büyük çoğunluğu Gürcü olmak üzere, Gürcüler ve Ermenilerden oluşuyordu. 2014 yılındaki yüzey araştırmasında Bergi Kilisesi’nde sıvaya kazınmış Ermenice bir yazı tespit edilmiştir.[5] Bergi köyündeki Gürcü nüfusunun Osmanlı idaresinde Müslümanlaştığı bilinmektedir. Öte yandan Rus idaresinin 1886 nüfus sayımında köyünün nüfusunun tamamının “Türk” olarak kaydedilmiş olması, Ermeni nüfusun da bu tarihten önce ortadan kalktığı göstermektedir.[6]Bununla birlikte günümüze büyük ölçüde sağlam ulaşmış olan Bergi Kilisesi’nin hangi tarihten itibaren cemaatsiz kaldığı bilinmemektedir.
Aşağı Bergi köyünde dikdörtgen planlı (9×6 m) bir başka kilise daha bulunmaktadır. Bu yapı büyük ölçüde yıkılmıştır.[7]
Mimari: Bergi Kilisesi veya Börk Kilisesi, Yukarı Bergi köyünde veya Börk köyünün güney kesiminde yer alır. Doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planlı (9,7×6,3 m) bir paydır. Dolgu duvar tekniğinde moloz taşlarla inşa edilmiş olan duvarların yüzeyi kaba yonu ve düzgün kesme taşlarla kaplıdır. Kilisenin çatı örtüsü tamamen çökmüş, duvarları kısmen yıkılmıştır. Batı cephesinde yüksek seviyede bir pencere bulunmaktadır. Tek nefli yapının doğu kısmında yarım dairesel apsis yer alır. Pencerenin etrafı ile apsiste kırmızı renkli taşlara yer verilmiştir. Doğu duvarında da etrafı yıkılmış durumda bir başka pencere bulunmaktadır. İçten duvarlar kalın bir tabaka oluşturacak biçimde sıvanmış olup büyük ölçüde zarar görmüş birkaç satırlık Ermenice yazı da, doğudaki pencerenin etrafındaki sıvaya kazınmıştır. Bununla birlikte Gürcü kiliseleri üzerine araştırmalarıyla tanınan Fahriye Bayram Berki Kilisesi’nin Gürcü kiliseleri arasında saymıştır.[8][9]
*
TAO-KLARCETİ 