ŞAVGULARİ (Gürcüce: შავგულარი; okunuşu: “şavgulari”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin ilinin Ardanuç ilçesinin bir köyüdür. Adı 1925 yılında Aşıklar olarak değiştirilmiştir.
Şavgulari, Ardanuç‘un güneydoğusunda yer alır. Bu kasabaya 14 km uzaklıktadır. Çevresinde Aharşia (Akarsu), Meçegili (Müezzinler) ve Hertvisi (Konaklı) adlı köyler bulunmaktadır.
KÖYÜN ADI
Eski adı Gürcüce kaynaklarda Şavgulari (შავგულარი), Şavgulavri (შავგულავრი) ve Şavguliari (შავგულიარი) olarak geçer (1:83; 2:206; 3:51). Bu yer adı Türkçe kaynaklarda Şavgulavur (شاوكولاوور), Şavgülar, Savgüler gibi farklı biçimler almıştır (4:115; 5:245; 6:86). 93 Harbi’nde (1877-1878) Klarceti bölgesini ele geçiren Ruslar ise köyü Şavgular (Шавгуляр) adıyla kaydetmiştir (7).
Farklı biçimlerde yazılan köyün adının Gürcüce “şavi” (შავი: kara) ve “guli” (გული: kalp) kelimelerinden türemiş olduğu anlaşılmaktadır. Bununla birlikte bu yer adının anlamı konusunda kaynaklarda kesin bilgi mevcut değildir. Köyde Nashaba (ნასხაბა), Laşeti (ლაშეთი), Puloti (ფულოთი), Sulohani (სულოხანი), Mirmaleti (მირმალეთი) ve Şuati (შუათი) gibi mahalle ve mevki adları buranın tarihsel olarak bir Gürcü yerleşmesi olduğuna işaret etmektedir (1:191).
DEMOGRAFİ
Şavgulari köyünün en erken döneme ait nüfusu, 1574 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defteri üzerinden verilebilir. Bu kayda göre köyde 20 hane yaşıyordu. Her hanede ortalam 5 kişinin yaşadığı kabul edilirse, köyün nüfunun 100 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. Bu tespit sırasında köyde 18 hane Hristiyan, 2 hane Müslüman olarak kaydedilmiştir. Yaklaşık yirmi yıl sonra, 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Liva-i Ardanuç adlı Osmanlı tahrir defterine göre, 4’ü Hristiyan ve 3’ü Müslüman olmak üzere köydeki hane sayısı 7’ye düşmüştü. Müslümanlaştırma sürecinde Hristiyan nüfusun büyük çoğunluğunun köyden Gürcistan’ın iç kesimlerine göç ettiği tahmin edilebilir (2:35).
Osmanlı Devleti’nin vergi tahsil etme ve askere alma amacıyla 1835 yılında gerçekleştirdiği nüfus tahririne göre, Şavgulari köyünde 19 hanede 49 erkek tespit edilmiştir. Bu tarihte Osmanlı idaresi sadece erkek nüfus tespit ettiğinden köyün toplam nüfusunu bulmak için erkek sayısı kadar kadın eklemek gerekir. Bunun sonucunda Şavgulauri’nin bu tarihteki nüfusunun yaklaşık 98 kişiden oluştuğu ortaya çıkar (2:38).
93 Harbi’nde (1877-1878) Klarceti bölgesini ele geçiren Rusların 1886 yılında yaptığı tespite göre köyün nüfusu 165 kişiden oluşuyordu ve nüfusun tamamı “Türk” olarak kaydedilmişti. 16. yüzyılın sonunda kaydedilmiş olan Hristiyan nüfusun Osmanlı döneminde Müslüman olup Türkleştiği bu kayıttan anlaşılmaktadır. Bu tarihte Şavgulari, Artvin sancağının (okrug) Ardanuç kazasına (uçastok) bağlı Diagarmuçi nahiyesinin nüfus açısından ikinci büyük köyüydü (7).
Klarceti bölgesinin Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespitine göre, Şavgulari köyünün nüfusu 20 hanede yaşayan 78 kişiden oluşuyordu. Bu tarihte de köyün nüfusu “Türk” olarak kaydedilmiştir (8).
TARİHÇE
Şavgulaşr’nin yer aldığı Klarceti, orta çağda Gürcistan’ın güneybatı topraklarını oluşturan bölgelerden biriydi. Osmanlılar bölgeyi ve Şavgulari köyünü 1551 yılında ele geçirdi. Bu tarihten sonra Şavgulari, Ardanuç livasına bağlı Ardanuç nahiyesinin köylerinden biriydi. Ardanuç nahiyesi, sekizi boşalmış olmakla birlikte 58 köyden oluşuyordu ve Şavgulari, 1574 yılında nüfus açısından nahiyenin küçük köylerinden biriydi. 1595 yılına gelindiğinde köyün bu konumu değişmemişti (1:35).
Şavgulari, uzun süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sona, 93 Harbi’nde (1877-1878) Rusların eline geçti. Rus idaresinde Artvin sancağının (okrug) Ardanuç kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kazanın Diagarmuçi nahiyesindeki altı köyden biriydi (7). Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna doğru bölgede Rus idaresinin sona ermesinin ardından bağımsız Gürcistan’nın (1918-1921) sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin verdiği ültimatom üzerine Gürcü askerlerinin Artvin bölgesinden çekilmesiyle köy fiilen Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla da Şavgulari Türkiye’ye bırakıldı (9:II.41).
Şavgulari, Türkiye’ye bırakıldıktan sonra Artvin livasının (sonra vilayet) merkez kazasına bağlı Ardanuç nahiyesinin bir köyüydü (8). 1925’te adı Aşıklar olarak değiştirildi (10:142). Bununla birlikte köyün eski adı yeni adıyla birlikte uzun süre resmi kayıtlarda kullanılmıştır (11).
TARİHSEL YAPILAR
Şavgulari köyünde varlığı bilinen tek tarihsel yapı bir gözetleme kulesidir. Silindir biçimli yapı, köyün 1 km güneyinde, Şuati (Şuvati) mahallesinde, “Sarıkaya” olarak adlandırılan kayalık bir tepenin kenarında yer alır. Çapı 1,4 metre olan Şavgulari Kulesi’nin harç kullanılarak inşa edilmiş olduğu günümüze ulaşan kalıntılarından anlaşılmaktadır. Kule, defineciler tarafından kazıldığı için iyice harap olmuştur (1:83)
KAYNAKÇA:
1. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
2. ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016.
3. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce), Tiflis, 2019.
4. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927.
5. ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, 2013.
6. ^ 1960 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1963.
7. ^ “Ardanuç kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
8. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
9. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt.
10. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci baskı 1927).
11. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.
TAO-KLARCETİ 