Okrobageti

OKROBAGETİ (Gürcüce: ოქრობაგეთი; okunuşu: “okrobageti”), tarihsel Şavşeti bölgesinin yerleşmelerinden birdir. Bugün Artvin iline bağlı Şavşat ilçesinde yer alır. Adı sonradan Köprülü olarak değiştirilmiştir.

Okrobageti, Şavşat‘ın kuzeydoğusunda yer alır. Kasabaya 14 km uzaklıktadır. Çevresinde Veli (Ciritdüzü), Kuçeni (Kocabey), Şevkedi (Karaköy) ve Balvana (Kirazlı) adlı köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Köyün bilinen en eski adı Okrobageti’dir. Gürcüce bir yer adı olan Okrobageti, Türkçeye Okrobaget biçiminde girmiştir. Bununla birlikte bazı kaynaklarda bugünkü Köprülü köyünün eski adı olarak Rabat verilmiştir. 93 Harbi’nde (1877-1878) Şavşeti bölgesini ele geçiren Ruslar köyü Okrobakert (Окробакерт) biçiminde kaydetmiştir (1). 

Okrobageti’nin anlamı konusunda farklı görüşler vardır. Bu yer adı altın anlamına gelen “okro” (ოქრო) ile hayvan yeminin konduğu tekne olan “baga” (ბაგა) kelimelerinden türemiş olmalıdır. Bu durumda Okrobageti “altın tekne yeri / altın tekneli” anlamına gelir (2:14).

DEMOGRAFİ
Okrobageti’nin görece erken döneme ait nüfusu Rus idaresinin 1886 yılında yaptığı tespit üzerinden verilebilir. Bu tarihte köyde 690 kişi kaydedilmiştir. Bu nüfusun % 95,1’i (656 kişi) Ermeni, % 4,9’u (34 kişi) Türk olarak yazılmıştır (2). Okrobageti Kilisesi’nde 934 tarihli Gürcüce yazıt buranın eski bir Gürcü yerleşmesi olduğunu göstermektedir. Zaman içinde demografik yapının değiştiği Rus nüfus tespitinden anlaşılmaktadır. Nitekim 1874 yılında Şavşeti bölgesini dolaşmış olan Giorgi Kazbegi, köyün Rabat’ının eskiden küçük bir köy olduğunu ve Şavşat bölgesinde dağınık halde yaşayan Ermenilerin sonradan bu köyde toplandığını belirtmiştir (3:88).

Okrobageti köyü, Rus idaresi sırasında aynı zamanda Okrobageti nahiyesinin (сельское общество: kırsal topluluk) merkeziydi. Beş köyü kapsayan bu nahiyede 2.264 kişi yaşıyordu. Bu nüfusun % 63,4’ü (1.435 kişi) Türk, % 33’ü (747) Ermeni ve % 3,6’sı (82 kişi) Çindegene olarak kaydedilmiştir (2).

Okrobageti’nin Türkiye’ye bırakılmasından 14 yıl sonra, 1935 yılında köyde 135 kişi yaşıyordu. Bu tarihte Ermeni nüfusu bölgeden ayrılmış, köye büyük bir ihtimalle yeni bir nüfus yerleştirilmişti (4:252). Bugün köyde yaklaşık 80 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Okrobageti’nin kuruluşuna dair bilgi yoktur. Ancak köyde bulunan iki kiliseden birinde 934 tarihli Gürcüce bir yazıtın bulunması, buranın eski bir Gürcü yerleşmesi olduğunu göstermektedir (5:468-469; 6:427). Bu Gürcü kilisesinin inşa edildiği tarihlerde Okrobageti, Gürcü Krallığı sınırları içinde yer alıyordu. 11. yüzyılın son çeyreğinde Büyük Selçukluların egemenliğine giren bölge, ardından birleşik Gürcistan Krallığı’na bağlandı. 13. yüzyılın ikinci yarısından itibaren de Cakeli sülalesinin yönettiği Samtshe Atabeyliği’nin sınırları içinde kaldı. Köy 16. yüzyılın ilk yarısında Osmanlıların eline geçti.

Okrobageti, uzun süre Osmanlı yönetimi altında kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nde Rusların eline geçti. Bu savaştan kısa bir süre önce, 1874 yılında bölgeyi gezen Giorgi Kazbegi, Okrobageti köyünün nüfusu Gregoryen Ermenilerden oluştuğunu belirtmiştir. O tarihte Okrobageti’nin içinde yer alan Rabat kısa zaman önce ayrı bir köydü ve burada son zamanlarda Ermeni aileler toplanmaya başlamıştı (3:88). Rus idaresinde Okrobageti Artvin sancağının (okrug) Şavşet-İmerhevi kazsına (uçastok) bağlı Okrobageti nahiyesinin (сельское общество: kırsal topluluk) beş köyünden biriydi (2).

Okrobageti, I. Dünya Savaşı’ın sonlarında Rus ordusunun bölgeden çekilmesinden sonra, bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında (15 Şubat-17 Mart 1921) Ankara Hükümeti’nin verdiği ültimatom üzerine Gürcü askerleri bölgeden çekildi ve Okrobageti Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de, Ankara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla köy Türkiye’ye bırakıldı (7:II.41).

Okrobageti’nin adı büyük bir olasılıkla 1925 yılında Köprülü olarak değiştirilmiştir. Köprüsü 1935 yılında Çoruh vilayetinin Şavşat kazasına bağlı Merya nahiyesinim bit köyüydü (4:252). Adının değiştirilmesine rağmen Okrobageti geç döneme kadar köyün yeni adıyla birlikte “Köprülü (Ökrebağet)” biçiminde resmî yayınlarda kullanılmıştır (8).

TARİHSEL YAPILAR
Okrobageti’de iki kilisenin varlığı bilinmektedir. Bu kiliselerinden biri köyün merkezinin kuzeydoğusunda yer alır ve 10. yüzyıldan kalma bir Gürcü kilisesidir. 934 tarihli Gürcüce bir yazıtı bulunan Okrobageti Kilisesi (10.5×17.6 m), günümüzde yıkık durumdadır. Yapının sadece doğu bölümü günümüze ulaşmıştır. Sunağın apsisinde küçük bir pencere açıklığı bulunur. Sunağın yan tarafında bulunan mekânlar silindirik bir çatı örtüsüne sahiptir ve iki mekânda da birer niş bulunmaktadır. Bu iki mekânın güney ve kuzey duvarlarında pencere açıklıkları bulunmaktadır. Dolgu tipi duvarın yüzeylerinde düzgün kesme taşlar bugüne kalmıştır. Kilisenin batı duvarının yüksekliği 1-2 metreyi bulur. 1904 yılında Şavşeti bölgesini gezen Niko Mari, kilisenin duvarında haç figürlü taşı (155×62 cm) tespit etmiştir. Bu taş günümüzde kayıptır. Kilisenin avlusunda inşa edilmiş olan evde kiliseye ait yapı taşları kullanılmıştır. Bu taşlardan biri oluklu olmasıyla da dikkat çekicidir. Köylüler kilisesinin taşlarının Şavşat’ta askerî bir binada ya da hapishanede de kullanıldığını ifade etmişlerdir. Diğer kilise ise, bu kilisenim üç yüz metre yakınında, bugünkü okulun yerinde bulunuyordu. Bu kiliseden kalan küçük parçalar yapının harç kullanılarak inşa edilmiş olduğunu göstermektedir (5:162-163; 9:10-11).

Tao-Klarceti‘yi gezen Giorgi Kazbegi’nin verdiği bilgiye göre 1874 yılında bu iki kiliseden biri iki-üç Gurialı kadının çabalarıyla son yıllara kadar faaliyet göstermiştir. Kazbegi Okrobageti’deki eski kilise harabeleri yanında bir de mezarlık bulunduğunu yazar (3:122).

KAYNAKÇA:
1. ^ “Şavşet-İmerhevi kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
2. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), Tiflis, 2019.
3. ^ Giorgi Kazbegi, Bir Rus Generalinin Günlükleri – Türkiye Gürcistanı’nda Üç Ay, 2019.
4.. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
5. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.
6. ^ Niko Mari, Klarceti ve Şavşeti Gezi Günlükleri (Gürcüce), Batum, 2015 (Rusça; Petersburg, 1911).
7. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt.
8. ^ 1980 Genel Nüfus Sayım, Ankara, 1981. 
9. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.