Tsintsali

TSİNTSALİ (Gürcüce: წინწალი; okunuşu: “ts’ints’ali”), tarihsel Çrdili (Çıldır) bölgesinin yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Ardahan ilinin Çıldır ilçesinin bir köyüdür. Türkçede Zinzal’a dönüşmüş olan köyün adı 1959 yılında Güvenocak olarak değiştirilmiştir. 

Tsintsali, Çıldır’ın güneydoğusunda yer alır. Bu kasabaya 7 km uzaklıktadır. Çıldır Gölü’nün kuzeyinde konumlanmış olan bu yerleşmenin yakınında, Çıldır kasabası ve Tetrtsihe (Akçakale) köyü bulunur.

KÖYÜN ADI
Bu yerleşmenin bilinen en eski adı Tsintsali’dir. Türkçe kaynaklarda Zinzal, Zinizal, Zingal olarak geçer. Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı ve 1595 tarihli Osmanlı tahrir defterinde Zinzal (زنزال) olarak kaydedilmiştir (1:I.262). 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde, küçük bir farkla “Zinizal” (زنیزال) biçiminde yazılmıştır (2:763). 1935 yılında köyün adı, “Zingal”e dönüşmüştür (3:404). 93 Harbi’nde (1877-1878) Ardahan bölgesini ele geçirmiş olan Ruslar ise, köyü Türkçe yazılışına uygun biçimde Zinzal  (Зынзал)  adıyla kaydetmiştir (4).

Gürcüce “tsintsali” (წინწალი), Gürcü şair Şota Rustaveli’nin (12-13. yüzyıl) Kaplan Postlu Adam adı eserinde de geçen bir kelimedir ve “kıvılcım” anlamına gelir (5).

DEMOGRAFİ
Tsintsali’nin erken döneme ait nüfusu, 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defteri üzerinden verilebilir. Bu tarihte Tsintsali, “Zinzal-i Ulya (Yukarı Tsintsali), Zinzal-i Süfla (Aşağı Tsintsali) ve Zinzal-i Vasat (Orta Tsintsali) olmak üzere üç ayrı köy olarak kaydedilmiştir. Bu deftere göre Yukarı Tsintsali’de 15 hane, Aşağı Tsintsali’de 19 hane ve Orta Tsintsali’de 13 hane yaşıyordu. Yukarı Tsintsali’de Ahmed adını taşıyan yeni Müslüman olmuş bir kişi dışında bütün hane reisleri, Osmanlı Devleti’nin Hıristiyan köylülerden aldığı ispenç vergisi ödemekle yükümlü tutulmuştu. Bu hane resilerinin adlarına ve baba adlarına bakınca, köyün Gürcü ve Ermeni köylülerden oluştuğu söylenebilir. 1878 yılında “Zinzal” adıyla sadece bir köy kaydedilmişti ve köyün nüfusu 14 haneden oluşuyordu (1:I.267, 272, 274; III.383-384).

1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Ardahan bölgesini ele geçiren Rusların 1886 yılında yapılan tespite göre Tsintsali’nin nüfusu, tamamı Karapapak olarak kaydedilmiş olan 241 kişiden oluşuyordu. Osmanlı döneminde köyün demografik yapısının değiştiği bu kayıttan da anlaşılmaktadır (4). Samtshe-Cavaheti bölgesine Osmanlı döneminde yerleşmiş olan Karapapaklar, 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı’nda bu bölgenin Rusların eline geçmesinin ardından, Tsintsali’nin de bulunduğu bölgeye göç etmiştir. Tsintsali köyündeki az sayıda Gürcünün bu köyden ayrılıp Şavşat’ın İmerhevi köylerine gittiği sözlü anlatılardan bilinmektedir.

Tsintsali’nin nüfusu, 1935 genel nüfus sayımında 512 kişiden oluşuyordu (3.404). Günümüzde köyde yaklaşık 280 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Tsintsali, tarihsel Gürcistan’ın güneybatı topraklarını oluşturan bölgelerden biri olan Tao‘da yer alır. Osmanlılar bu köyü, 16. yüzyılın ortasında, bir Gürcü devleti olan Samtshe-Saatabago‘dan ele geçirdi. Daha önce bu köyün de yer aldığı Çıldır bölgesi, yüzyıllar boyunca Tao bölgeside ve birleşik Gürcistan Krallığı yönetiminde bulunuyordu. Osmanlıların ele geçirmesinden yaklaşık 45 yıl sonra, 1595 yılında gerçekleştirlen tahrire göre Tsintsali, Gürcistan Vilayeti içinde, Çıldır livasının Canbaz nahiyesine bağlı üç ayrı yerleşme olarak kaydedilmiştir. Bu köyler “Zinzal-i Ulya (Yukarı Tsintsali), Zinzal-i Süfla (Aşağı Tsintsali) ve Zinzal-i Vasat (Orta Tsintsali) adlarını taşıyordu. 1878 yılında Zinzal adıyla sadece bir köy kaydedilmiştir (1:383-384).

Tsintsali, uzun süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından Rusların eline geçti. Rus idaresinin Ardahan sancağının (okrug) Çıldır kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kazada yer alan Çala (bugün Doğruyol köyü) nahiyesinin köylerinden biriydi (4). Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna doğru bölgede Rus idaresinin sona ermesinin ardından bağımsız Gürcistan’nın (1918-1921) sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin verdiği ültimatom üzerine Gürcistan hükümetinin Ardahan bölgesinden çekilmesiyle köy fiilen Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla da Tsintsali Türkiye’ye bırakıldı (6:II.41).

Tsintsali, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde, Kars vilayetinin Çıldır kazasının merkez nahiyesine bağlıydı (2:763). Türkçe kaynaklarda adı Zinzal, Zinizal, Zingal gibi farklı biçimlerde yazılmış olan köyün adı, “yabancı kökten geldiği” için 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Güvenocak olarak değiştirilmiştir (7:790). Bununla birlikte köyün eski adı yeni adıyla birlikte “Güvenocak (Zinzal)” biçiminde resmî kayıtlarda bir süre daha kullanılmıştır (8).

Güvenocak köyünün 1,4 km doğusunda, eski çağlardan kalma bir kalenin (43×32 m) yıkıntıları bulunmaktadır (9:398).

KAYNAKÇA:
1. ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan(Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt.
2. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928.
3. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
4. ^ “Çıldır kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
5. ^ “წინწალი”, Kaplan Postlu Adam Sözlüğü (Gürcüce).
6. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt. 
7. ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968.
8. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.
9. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu(Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.