Gevuli

GEVULİ (Gürcüce: გევული; okunuşu: “gevuli”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Artvin ilinin Murgul ilçesine bağlı bir köydür. Köyün adı 1925 yılında Korucular olarak değiştirilmiştir. 

 Gevuli, Murgul kasabasının kuzeydoğusunda yer alır. Kasabaya 11 km uzaklıktadır. Yakınlarında Bucuri (Akantaş) ve Ereguna (Erenköy) adlı köyler bulunmaktadır. 

KÖYÜN ADI
Gevli (გევლი) ve Geuli (გეული) biçiminde de yazılan Gevuli, bu yerleşmenin bilinen en eski adıdır. Türkçeye Gevil (كویل), Gevul olarak girmiştir (1:VIII:352; 2:120; 3:120). Ancak 1876 yılı Trabzon vilayeti salnamesinde küçük bir yazım hatası (ی yerine ب) yüzünden köyün adı “Kobel” biçiminde yayımlanmıştır (1:VIII:353; 3:164) 93 Harbi’nden (1877-1878) sonra Klarceti bölgesine hakim olan Ruslar ise köyü Gyavil (Гявил) biçiminde kaydetmiştir (4). Rus idaresi sırasında Murgul vadisi gezen Gürcü tarihçi Zakari Çiçinadze köyün adını Kevli (კევლი) olarak not etmiştir (4:134). 

Köyün farklı biçimlerde yazılan adının kökeni ve anlamı konusunda belli başlı kaynaklarda bilgi mevcut değildir. Bununla birlikte Gevuli’nin eskiden beri Gürcü nüfusunu barındırdığı bilinmektedir. Nitekim Gevuli’deki Kaklidziri (კაკლიძირი), Harateti (ხარატეთი), Kviriketi (კვირიკეთი), Tohvauri (თოხვაური), Vaşaneti (ვაშანეთი), Kerieti (ქერიეთი), Biçieti (ბიჭიეთი), Saturieti (სატურიეთი), Nakutnevi (ნაკუტნევი) gibi mevki adları da buranın Gürcü köyü olduğunu göstermektedir (6:186).

DEMOGRAFİ
 Gevuli’nin nispeten erken döneme ait nüfusu 1835 tarihli Osmanlı nüfus tespiti üzerinden verilebilir. Bu tarihte köyde 75 hane ve 200 erkek kaydedilmiştir. Osmanlı idaresi geleneksel olarak erkek nüfusu tespit ettiğinden köyün toplam nüfusunu bulmak için erkek sayısı kadar kadın eklemek gerekir. Bunun sonucunda köyün nüfusunun 400 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. Büyük bir köy olan Gevuli’de her hanede ortalama 5,3 kişinin yaşadığına bakarak ailelerin kalabalık olmadığı söylenebilir (7:39). 

Bundan yaklaşık 40 yıl sonra, 1876 yılı Trabzon vilayeti salnamesindeki bilgiye göre köyde 68 hane ve 197 kişi kaydedilmiştir. Salnamede belirtilmemiş olmasına karşın, Osmanlı idaresinin bu tarihte de sadece erkek nüfusu tespit ettiği bilinmektedir. Bu bilgiden hareketle köyün nüfusunun yaklaşık 394 kişiden oluştuğu anlaşılmaktadır. Aradan bunca zaman geçmesine rağmen köyün nüfusunun artmayıp azalması dikkat çekicidir. Bu arada hane başına düşen ortalama kişi sayısı yaklaşık 5,8 kişiye yükselmiştir (1:VIII.353).

Rus idaresi sırasında Gevuli’de ilk kez kadın ve erkek bir arada tespit edilmiştir. 1886 yılındaki bu tespite göre Gevuli’de 13 hanede 83 kişi yaşıyordu. Köyün nüfusunun tamamı Gürcü olarak kaydedilmiştir. 1876 tarihli nüfusla kıyaslandığında köyde yaşayan halkın büyük kısmının Osmanlı ülkesine göç ettiği anlaşılmaktadır (4; 8:23). Nitekim Manyas ilçesinin Cumhuriyet, Hendek ilçesinin Güldibi ve Nuriye köylerine yerleşmiş olan Gürcülerin bir kısmı Gevuli’den göç etmiştir (7:253, 259). Öte yandan Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze de 1892 yılında köyden 25 hanenin göç ettiğini belirtmiştir (5:134). Çiçinadze’nin bu tespiti hane sayısında çelişki taşısa da göçü teyit etmesi açısından önemlidir. 1907 yılına gelindiğinde Gevuli’nin nüfusun 105 kişiye yükseldiği görülmektedir (8:35). 

Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922 nüfus cetveline göre Gevuli, “Gevil” ve “Gevil-i Süfla” (Aşağı Gevil) olmak üzere iki ayrı yerleşme olarak kaydedilmiştir. Gevil’de 9 hanede 72 kişi, Aşağı Gevil’de 2 hanede 14 kişi yaşıyordu. Gevuli’nin toplam nüfusunun 86 kişiden oluştuğu görülmektedir. Bu tarihte de köyde yaşayan insanların tamamı Gürcü olarak kaydedilmiştir. Son 15 yılda köyün nüfusunun artmayıp aksine azalması, Gevuli’den göçün devam ettiğini göstermektedir (9). 

1926 yılında gerçekleşen nüfus sayımında da Gevuli, Gevil-i Ulya (Yukarı Gevil) ve Gevil-i Süfla (Aşağı Gevil) olmak üzere iki kısıma ayrılıyordu. Köyün toplam nüfusu 14 hanede yaşayan 109 kişiden oluşuyordu (10:144, 148). Gevuli, 1935 genel nüfus sayımında ve sonraki yıllarda ayrı bir köy olarak görünmemektedir. Bir mahalle olarak Osmali (sonra Özmal, bugün Osmanlı) köyüne bağlanmış olmalıdır (11). 1970 genel nüfusu sayımında yer aldığına bakarak bu tarihten bir süre önce yeniden ayrı bir köy haline getirildiği anlaşılmaktadır. Bu tarihte köyün nüfusu 468 kişiden oluşuyordu (12). Günümüzde köyde 250 yaklaşık kişi yaşamaktadır. 

TARİHÇE
Gevuli’deki köprü, kilise ve bir kayada yer alan figürler, buranın çok eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Sadece kilisenin varlığına bakarak köyün Osmanlı döneminden önce de bir yerleşme olduğu söylenebilir. Çünkü Osmanlıların Gürcülerden ele geçirdiği köylerde halkı Müslümanlaştırdığı için yeni kilise yapılmamıştır.

Gevuli, Murgul vadisinin bilinen tarihi üzerinden söylenirse, erken orta çağda Gürcü Krallığı, geç orta çağda birleşik Gürcü Krallığı ve Gürcü prensliği Samtshe-Saatabago (1268-1625) sınırları içinde yer aldı. Köy 16. yüzyılda Osmanlıların eline geçti. Uzun süre Trabzon eyaletinin sınırları içinde bir köydü. 1867 yılında Trabzon vilayeti kurulunca, Gevuli de bu vilayetin içinde Lazistan sancağının Livana kazasına bağlıydı. 1876 yılı Trabzon vilayeti salnamesine göre köyün hayvan varlığı 100 öküz, 80 inek, 10 at, 201 keçi ve 200 koyundan oluşuyordu (1:VIII.353). 

Gevuli, 93 Habni’nin (1877-1878) ardından Rusların eline geçti. Rus idaresi sırasında Artvin sancağının (okrug) Artvin kazası (uçastok) sınırları içinde kalıyordu. Bu kazaya bağlı Kartla nahiyesinin dokuz köyünden biriydi. Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra bir süre bağımsız Gürcistan sınırları içinde kaldı. Gürcistan’ı işgal eden Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (13:II.41).

Gevuli, Türkiye’ye bırakıldıktan sonra, Artvin vilayetinde, Borçka kazasına bağlı Murgul nahiyesinin bir köyüydü (9). 1925 yılında adı Korucular olarak değiştirildi (10:144). 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde “Korucılar” (قوروجیلر) adıyla ayrı bir köy olarak geçer (14:79). Ancak 1935 genel nüfus sayımında köy olarak görünmemektedir. Gevuli bu tarihten kısa bir süre önce bir mahalle olarak Osmali (Özmal) köyüne bağlanmış olmalıdır. 1970 yılından kısa bir süre önce yeniden köy statüsü verilmiş olmalı ki 1970 genel nüfusu sayımında köy olarak geçer (12). Korucular köyü halk arasında bugün de “Gevul” olarak adlandırılmaktadır.

TARİHSEL YAPILAR
Gevuli, tarihsel miras açısından hayli ilginç bir köydür. Köyde tek kemerli eski taş köprü, kilise kalıntısı ve bir kaya üzerinde figürler bulunmaktadır. Gevuli Köprüsü, köyün 1,5 km kuzeybatısında Murgul Çayı ile Kokoleti Deresi’nin birleştiği kısımda bulunmaktadır. Bazı kaynaklarda adı Kokoleti Köprüsü olarak da geçer. Kemerinde düzgün kesme taş, tempan duvarlarında ise moloz taş kullanılmıştır. Köprünün yolu moloz taşla döşelidir ve bugün de yayaların geçebileceği durumdadır (6:136).

Köyün Orta Mahallesi’nde yüksekçe ve düzlenmiş bir alanda harç kullanılarak örülmüş duvar kalıntıları günümüze ulaşmıştır. Aynı yerde kilden boru ve seramik parçaları bulunmuştur. Mevcut kalıntılardan hareketle yapının kimliğini tanımlamak oldukça zordur. Bununla birlikte köylülerin burayı kilise yeri olarak adlandırması, köyün kilisesinin bu yapı olduğu düşüncesini desteklemektedir (6:137).

Gevuli köyünün merkezinin 2 km güneydoğusunda, ormanlık bir alanda, bir kayada çeşitli figürler bugüne ulaşmıştır. Ne var ki bu figürlü kaya konusunda bugüne kadar uzmanlarca bit araştırma yapılmamıştır (6:137).

KAYNAKÇA:
1. ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi: 1869−1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt.
2. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927
3.^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, 2013.
4. ^ “Artvin kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
5. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), Tiflis, 1912.
6. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
7. ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016.
8. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), Tiflis, 2019.
9. ^ Nurşen, Gök, Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
10. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci basım 1927).
11. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
12. ^ 1970 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1973.
13. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2 cilt.
14. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928.