TSİHİA – Şavşeti bölgesindeki yerleşimlerden biridir. Günümüzde Yoncalı adıyla Artvin ilinin Şavşat ilçesine bağlı bir köydür.
Etimoloji: Gürcüce bir yer adı olan Tsihia (ციხია), kale anlamındaki “tsihe” (ციხე) kelimesinden türemiş olup “kaleli” anlamına gelir.[1] Bu yer adı Türkçeye Sihya veya Sihia biçiminde girmiştir. Niteki 1835 tarihli Osmanlı nüfus defteri ile Artvin vilayeti hakkında 1927 tarihli bir eserde Sihya/Sihiya (سخیا) olarak geçer.[2][3]
Tarihçe: Tsihia, orta çağda Gürcistan’ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Şavşeti’de yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi, 16. yüzyılın ikinci yarısının hemen başında Gürcülerden ele geçirmiştir. Şavşeti bölgesinde Osmanlı idaresi tarafından kurulan Şavşat sancağının 1554 tarihindeki sancak beyi de önceden Gürcü tavadi olan İosebiti idi.[4] Cakeller olarak adlandırılan mahallenin kilisesi olan Cakeli Kilisesi‘ne ait ve 12. yüzyıldan kalma Gürcüce yazılı taş buranın eski bir yerleşim olduğunu göstermektedir.[5]
Tsihia köyü, 1835 tarihli Osmanlı nüfus defterinde Çıldır Eyaleti’ne bağlı Şavşat (Satlel) sancağının köylerinden biriydi. Osmanlı idaresinin sadece erkek nüfusunu tespit ettiği bu tarihte köyde 35 hanede 159 erkek yaşıyordu. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, Tsihia köyünün toplam nüfusunun yaklaşık 318 kişiden oluştuğu ortaya çıkar.[6]
Tsihia köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya’ya bırakıldı. Rus idaresinin de Tsihia (Цихиа) adıyla kaydettiği köy, Artvin sancağının Şavşet-İmerhevi kazası içinde yer alıyordu. Bu kazaya bağlı Dabatzvrili nahiyesinin sekiz köyünden biriydi. 1886 yılındaki nüfus tespitine göre Tsihia köyünde, 171’i erkek ve 148’i kadın olmak üzere 47 hanede 319 kişi yaşıyordu. Bu nüfusun tamamı “Türk” olarak kaydedilmiştir. Tsihia köyüne bağlı Cami mahallesi 24 hane, Hatoreti mahallesi 11 hane, Çakellar mahallesinde 4 hane ve “Çikrik-ogli” mahallesi 6 haneden oluşuyordu.[7]
Tsihia, Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarında Rusların bölgeden çekilmesinin ardından Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. 7 Mayıs 1920 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması’yla Sovyet Rusya Artvin sancağını Gürcistan’ın bir parçası olarak tanıdı. Ancak Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin Tiflis hükûmetine verdiği ültimatom üzerine Gürcü idaresinin çekilmesinin ardından Tsihia köyü de fiilen Türkiye’ye katıldı. Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması’yla bu köyü de kapsayan Artvin bölgesi Türkiye’ye bırakıldı.[8]
Tsihia, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespiti sırasında “Sıhıya” adıyla Şavşat kazasına bağlı Merya nahiyesinin köylerinden biriydi. Nüfusu, 296’sı kadın ve 322’si erkek olmak üzere 104 hanede yaşayan 618 kişiden oluşuyordu. Köyün nüfusunun tamamı “Türk” olarak kaydedilmiştir.[9] Tsihia veya Sihya Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Yoncalı olarak değiştirilmiştir.[10] 1965 genel nüfus sayımında Yoncalı köyünde 895 kişi yaşıyor ve bu nüfus içinde 270 kişi okuma yazma biliyordu.[11]
Tarihsel yapılar: Yoncalı köyünün sınırları içinde iki kilisenin varlığı bilinmektedir. Köyün merkez mahallesinin kuzeybatısında eskiden bir kilisenin var olduğu köylüler tarafından doğrulanmaktadır. Ancak bulunduğu yerde değil, biraz uzağında harçlı duvar kalıntısı tespit edilmiştir. İkinci kilisesi ise, Cakeller olarak adlandırılan mahallede yer alır. Kilisenin olduğu yerde kabaca yontulmuş taşlar bulunmaktadır. Kilisenin temelinin 400 metre uzağında tespit edilen Gürcüce yazıtlı taşın da Cakeli Kilisesi’ne ait olduğu saptanmıştır.[6]
*
TAO-KLARCETİ 