Giorgisubani

GİORGİSUBANİ (გიორგისუბანი; okunuşu: “giorgisubani”), tarihsel Samtshe bölgesinin Tao-Klarceti kısmında (Posof vadisi) yer alan yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Ardahan ilinin Posof ilçesinde yer alır ve adı Taşkıran olarak değiştirilmiştir. 

Giorgisubani, Posof (Potshovi) kasabasının 14 km kuzeydoğusunda yer alır. Çevresinde Şuğlauri (Kayınlı), Cumateli (İncedere) ve Petobani (Kalkankaya) köyleri bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Giorgisubani, köyün bilinen en eski adıdır. 1595 tarihli Osmanlı tahrir defterine köyün adı Gorgisuban (كوركيسوبان) olarak kaydedilmiştir (1:I.303). Daha geç tarihli başka bir Osmanlı tahriri defterinde ise, küçük bir farkla Gorgasuban (كوركهسوبان) biçiminde yazılmıştır (2:304) . 19. yüzyılın son çeyreğinde bölgeyi ele geçirmiş olan Ruslar ise, köyü Georgis-Ubani (Георгис-Убани) biçiminde kaydetmiştir (3).

Bu yer adı, 1928 tarihli köy listesinde Gergisuban’a (كهركيسوبان) dönüşmüştür (4:762). Bu tarihten kısa bir süre sonra köyün adının değiştirilmiş olduğu, 1933 tarihli köy listesinde adının Taşkıran olarak verilmiş olmasından anlaşılmaktadır (5:711). Bununla birlikte, Taşkıran adının yerleşmemiş olmasından dolayı olsa gerek, geç tarihe kadar köyün adı resmi kayıtlarda “Gergısuban”, “Taşkıran (Gergüsüban)” biçiminde yazılmıştır (6;7).

Giorgisubani, Gürcü erkek adı olan Giorgi (გიორგი) ile köy anlamına gelen “ubani” (უბანი) kelimelerinden türemiş bir yer adıdır. Bu yer adı, “Giorgi’nin köyü” anlamına gelir. Köydeki kilisenin Aziz Giorgi’ye adanmış ve köyün adındaki Giorgi’nin de bu azizle ilişkili olma ihtimali vardır.  Samtshe bölgesindeki Petobani de benzer biçimde kişi adından türemiş başka bir yer adıdır.

DEMOGRAFİ
Giorgisubani’nin nüfusuna ilişkin veriler hayli erken tarihe dayanmaktadır. 1595 tarihli tahrir defterinde, Potshovi livasında yer alan köyde 5 hane kaydedilmiştir (1:I.303). Her hanenin ortalama 5 kişiden oluştuğu kabul edilirse, köyün nüfusunun 25 kişiden ibaret olduğu söylenebilir. Köyde vergi yükümlüsü olarak Enuka, Ğvinia, İvane, Elia gibi erkek adlarıdır. Her hanenin ispenç vergisi vermekle yükümlü sayılmasından köyün tamamının Hıristiyan, erkek adlarından da Gürcü olduğu anlaşılmaktadır (1:II.299).

Bu tarihten sonra Giorgisubani’nin nüfusu hakkında en sağlıklı bilgi Rus kayıtlarında karşımıza çıkmaktadır. 93 Harbi’nde (1877-1878) Tao-Klarceti bölgesini ele geçiren Rusların 1886 yılında yapığı tespite göre, köyün nüfusu 200 kişiden oluşuyordu. Nüfusun tamamı Türk olarak kaydedilmiştir (3). Osmanlı döneminde köyün demografik yapısının tamamen değiştirilmiş olduğu bu kayıttan da anlaşılmaktadır. Günümüzde Gürcüce kelimelerin köylüler tarafından doğru telaffuz edildiğine bakarak, Giorgisubani’nin nüfusunun Müslümanlaşmış ve Türkleşmiş olduğu da söylenebilir. Köyün nüfusu Rus idaresinde artmış, 1896’da 234 kişi, 1906’da da 356 kişiye ulaşmıştır. (8:114).

Georgisubani, 1935 genel nüfus sayımında, Kars vilayetinin Posof ilçesinde Cilvana nahiyesin bağlı Gergısuban olarak kaydedilmiştir. Köyün nüfusu da 431 kişi olarak verilmiştir (6). Günümüzde köyde yaklaşık 80 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Giorgisubani’nin kuruluşu hakkında bilgi yoktur. Köydeki eski kilise, buranın Osmanlı döneminden önce de bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Köyün demografik yapısı değiştirildiği ya da köy halkı Müslümanlaştırılığı için Osmanlı döneminde yeni kilise yapılmamıştır. Nitekim köyün Osmanlılarca ele geçirilmesinden 17 yıl sonra yapılan tahrirde köyün kaydedilmiş olması da buranın daha eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir.

Erken ortaçağda birleşik Gürcü krallığı sınırları içinde kalan Giorgisubani, bu krallığın parçalanmasından sonra Samtshe Atabeyliği‘nin (1268-1625) yönetimine girdi. Bu tarihten yaklaşık üç yüz yıl sonra Osmanlılar köyü ele geçirdi. Giorgisubani, Çıldır Eyaleti içinde Poshov livasına bağlı Güney nahiyesinin bir köyüydü (1:I.305). Hıristiyanlardan oluştuğu için ispenç vergisi veren köyde, buğday, arpa, çavdar, keten ve sebze tarımı yapılıyor, domuz ve koyun besleniyordu. Arıcılığın da köyün ekonomisinde önemli olduğu anlaşılmaktadır (1:III.438; I.305; II.299.). Giorgisubani’nin küçük bir köy olması, köyün gerçekten de Giorgi adında biri tarafından kurulduğunu düşündürmektedir. 

Uzun süre Osmanlı yönetiminde kalan Giorgisubani 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Rusya İmparatorluğu’nun eline geçti. Rus idaresinde köy Aradahan sancağının (okrug) Posof kazasına (uçastok) bağlıydı. Giorgisubani, bu kazaya bağlı Badela nahiyesinin (маркяз: merkez) köylerinden biriydi (3).

Giorgisubani, Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Rus idaresinin son bulmasıyla bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgal etmesinin hemen ardından Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (9:II.41). Giorgisubani önce Kars vilayetine, geç tarihte Ardahan iline bağlı olan Posof ilçesindeki köylerden biridir.

TARİHSEL YAPILAR
Giorgisubani köyünde eski bir kilisenin olduğu bilinmektedir. Tamamen ortadan kaldırılmış olan kilisenin yerinde bugün cami bulunmaktadır. 19. yüzyılda inşa edilmiş olan caminin hemen yakınında bulunan evin duvarında kiliseye ait bezemeli pembe taşın varlığı, Giorgisubani Kilisesi’nin yıkılıp yerine caminin inşa edildiğini, kilise taşlarının da başka yapılarda kullanıldığını göstermektedir (10:228; 11:7).

 KAYNAKÇA:
1. ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1958, 3. cilt.
2. ^ Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979.
3. ^ “Poshov kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
4. ^  Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928.
5. ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) Dahiliye Vekaleti, İstanbul, 1933.
6. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
7. ^ 1975 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1977.
8. ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018.
9. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt.
10. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.
11. ^ ^ 2013-2014 Yılları Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2019.