PANÇURETİ (Lazca ve Gürcüce: პანჭურეთი ya da პანჩურეთი; okunuşu: “p’anç’ureti” ya da “pançureti”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Artvin ilinin Borçka ilçesinde yer alır ve adı 1925’te Pançarlı (daha sonra Pancarlı) olarak değiştirilmiştir.
Pançureti, Borçka kasabasının 5 km kuzeybatısında, Çhala vadisinde yer alır. Günümüzde, Kostaneti gibi Mamanati köyünün bir mahallesidir.
KÖYÜN ADI
Köyün bilinen en eski adı, Pançureti’dir. Bu yer adı Türkçeye Pançuret (فانچورەت) olarak girmiştir (1:VIII.366; 2:119). 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda bölgeyi ele geçiren Ruslar da köyün adını Pançuret (Панчурет) olarak kaydetmiştir (3). Rus idaresi sırasında, 1890’ların başında bölgeyi gezen Gürcü araştırmacı Zakaria Çiçinadze ise, köyün adını, büyük bir olasılıkla sehven Pançereti (პანჩერეთი) biçiminde not etmiştir (4:253).
Gürcüce ya da Lazca bir yer adı olan Pançureti’nin ne anlama geldiği bilinmemektedir. Bununla birlikte kelimenin aldığı “−eti” (−ეთი) soneki Pançureti’nin Gürcüce bir yer adı olduğunu belirtme olanağı vermektedir.
DEMOGRAFİ
Pançureti’nin nüfusu konusunda en eski kaynaklardan biri 1876 tarihli Trabzon Vilayeti Salnamesi‘dir. Bu kaynağa göre köyde 16 hanede 66 kişi yaşıyordu (1:VIII.367). Salnamede aksi belirttilmemiş olmakla birlikte bunun sadece erkek nüfusu olma ihtimali vardır. Çünkü bu dönemde Osmanlı idaresi sadece erkek nüfusu tespit ediyordu. Bu durumda köyün toplan nüfusunu bulmak için bir o kadar da kadın nüfusu eklemek gerekir. Bunun sonucunda Pançureti’nin toplam nüfusunun 132 kişiden oluştuğu söylenebilir (1:VIII.367).
Rus idaresinin 1886 tarihindeki tespitine göre ise, Pançureti’nin nüfusu 51 kişiden oluşuyordu. Nüfusun neredeyse tamamı Laz olarak kaydedilmiştir. Köyde o tarihte sadece iki Gürcü vardı (3). On yıl sonra bile nüfusun daha az sayıda tespit edilmiş olması, Rus idaresinde kalmış köyden Osmanlı ülkesine bir kısım insanın göç etmiş olduğunu göstermektedir. Rus idaresi sırasında, 1890’ların başında bölgeyi gezen Gürcü araştırmacı Zakaria Çiçinadze, Pançureti’nin nüfusunu 15 hane olarak verdikten sonra, göç edenlerin olduğunu yazmış, ama göç etmiş kişi sayısını vermemiştir (4:253).
Pançureti’de 1922 tarihli nüfus cetveline göre 4 hanede 12 Müslüman Laz yaşıyordu (5). Rus idaresi sırasında daha fazla nüfusa sahip olan köyün nüfusunun dörtte üç oranında azalmış olması, 1886 yılından sonra da göçün devam ettiğini göstermektedir. Sonraki dört yıl içinde köyün nüfusu artmış, 1926 yılında hane sayısı 9’a, nüfus da 41 kişiye çıkmıştır. Bu sayısının 20’si erkek, 21’i kadındı. O tarihte köyde dördü erkek ve beşi kadın olmak üzere 9 yabancı yaşıyordu. Muvahhid Zeki’nin 1927 yılında verdiği bilgiye göre, köyün nüfusu Lazlardan oluşuyor ve köyde Lazca konuşuluyordu. Köyde yaşayan Lazlar eğitimsiz ve son derece mutaasıptı. Bununla birlikte eğitime ve okula büyük ilgileri vardı (6:143, 148, 177).
Bugün Pançureti’nin de içinde yer aldığı Mamanati (Demirciler) köyünün nüfusu yaklaşık 800 kişiden oluşmaktadır.
TARİHÇE
Tarihsel Tao-Klarceti’nin Lazeti kesiminde yer alan Pançureti, antik çağda Kolheti Krallığı sınırları içinde kalan bölgenin köylerinden biridir. Bu bölge erken ve geç ortaçağda Gürcü krallıkları ve prenslikleri yönetiminde kaldı. Bu bölge 16. yüzyılda Osmanlıların egemenliğine girdi. Pançureti de Çıldır Eyaleti’nin bir parçası oldu. 1867 yılında Trabzon vilayetinin kurulmasının ardından, bu vilayetin içinde yer alan Lazistan sancağının Hopa kazasına bağlı bir köydü. Köy halkı tarım ve hayvancılıkla geçiniyordu. 1876 verilerine göre köyde 70 keçi ve koyun, 5 at, 150 inek ve 15 öküz besleniyordu (1:VIII.367).
Bu tarihten bir süre önce, 1874 yılında bölgeyi gezen Gürcü asker ve coğrafyacı Giorgi Kazbegi, Çoruh Nehrine karışan Çhala Deresi’nin (Çayırsu) Livana ile Lazistan arasında sınır oluşturduğunu yazar. Kazbegi’nin verdiği bilgiye göre, Pançureti ve diğer köyler dağ yamaçları dibinde, su kenarlarına kurulmuştu. Köylerin etraftaki dağlar sarmaşık tipi bitkilerle kaplıydı. Yamaçlar komar (mor çiçekli ormangülü) çalılıklarıyla doluydu. Ağaç türlerinden ise, burada ev yapımında sıklıkla kullanılan kestanenin yanında kızılağaç ve meşe bulunuyordu ((7.131-132).
Pançureti, uzun süre Osmanlı yönetiminde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Çarlık Rusyası’nın eline geçti. Bu savaştan yaklaşık sekiz yıl sonra 1886 yılında Rus idaresinin yaptığı nüfus sayımına göre Pançureti, Batum oblastı içinde yer alan Batum sancağının (okrug) Gonio kazasına (uçastok) bağlı bir köydü (3). Bu tarihte Hopa kazası ise, Osmanlı sınırları içinde yer alıyordu.
Pançureti, Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Rus idaresinin son bulmasıyla bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgal etmesinin hemen ardından Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (8:II.41). Türkiye sınırları içinde kaldıktan hemen sonra, 1922 tarihli nüfus cetveline göre Borçka kazasının merkez nahiyesine bağlıydı. Adı 1925’te Pançarlı olarak değiştirildi. Daha sonra, Borçka’nın Artvin vilayetinin merkez kazasına bağlı bir nahiye olduğu dönemde de Borçka nahiyesi sınırları içinde yer aldı.1928 ve 1933 yıllarındaki kayıtlarda Borçka kazasının bir köyü olarak geçmektedir (9:79; 10:802). Pançureti/Pancarlı, 1933 yılından bir süre sonra köy statüsü kaldırılıp Demirciler’e bağlı bir mahalleye dönüştürülmüştür.
Giorgi Kazbegi’den elli yıl sonra Artvin vilayetini gezmiş olan Muvahhid Zeki’nin 1927 yılında verdiği bilgiye göre Çhala vadisinde (İç Kale) bulunan diğer köyler gibi Balıklı Dağı’nın eteğinde yer alan Pançureti’de evlerin çoğu iki katlı ve ahşaptı. Köyün iyi ve saf suları vardı. Ekonomisi tarıma dayanıyordu ve mısır, tütün, buğday, arpa, keten yetiştiriliyordu. Elma, armut, erik ve ceviz gibi meylerin yetiştiği köy “demir elma” adlı elmasıyla ünlüydü. Çhala vadisinde Pançureti ile Kostaneti, Maçati, Mamanati, Makreti, Zorköy ve Başköy adlı köyler birbirine yaklaşık yarım saatlik mesafede yer alıyordu (6:176-177).
KAYNAKÇA:
1. ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt.
2. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927.
3. ^ “Gonio kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
4. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913.
5. ^ “Nurşen Gök, Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
6. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basımı 1927).
7. ^ Giorgi Kazbegi, Bir Rus Generalinin Günlükleri – Türkiye Gürcistanı’nda Üç Ay, 2019.
8. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt.
9. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928.
10. ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) Dahiliye Vekaleti, İstanbul, 1933.
TAO-KLARCETİ 