Brili

BRİLİ – Tarihsel Şavşeti bölgesindeki meskun yerlerden biridir. Günümüzde Artvin ilinin Şavşat ilçesine bağlı Dereiçi (Dasamobi) köyünün bir mahallesidir.

Etimoloji: Brili (ბრილი) adı, Zakaria Çiçinadze tarafından 1893 yılında “Grili” (გრილი) şeklinde kaydedilmiştir (37:296; 38:140).  Brili’de ise Gürcü araştırma grubuna, köyün güneş almadığını, “grili” (serin) bir yer olduğun ve Brili adının buna dayandığını belirtmiştir (7:450). Nitekim “brili” kelimesi, ağır kar yağışı “brilva” (ბრილვა) ile de ilişkili olup halk dilinde güneş almayan, gölgede kalan yeri ifade eder (149). Şavşeti’deki Brili’nin dışında, bugünkü Gürcistan’da bu adı taşıyan köylerin bulunması, bu kelimenin tarihsel Gürcü coğrafyasında aynı anlamda kullanıldığını göstermektedir. Brili Türkçeye “Biril” şeklinde girmiştir. 

Tarihçe: Brili’nin yer aldığı Şavşeti bölgesi, tarihsel Gürcistan’ın sınırları içinde yer alıyordu. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi 16. yüzyılın ikinci yarısının hemen başında Gürcülerden ele geçirmiştir. Ardından Osmanlı idaresi bu bölgede Şavşat sancağını kurmuştur. Bu sancağın 1554 yılındaki yöneticisi, İosebiti adında bir Gürcü beyi (tavadi) idi (7:16). Brili’de varlığı bilinen kilise de bu dönemden kalmıştır (8:163).

Birili, bilinen erken dönem Osmanlı kayıtlarında ayrı bir köy olarak geçmemektedir. Bununla birlikte Rus idaresi 1886 nüfus tespitinde bu yerleşimi Bril (Бриль) adıyla Çihori köyünün sekiz mahallesinden biri olarak kaydetmiştir. Diğer mahalleler ise Merkez (Çihori) mahalle, Andriatzminda (ანდრიაწმინდა), Tetraketi (თეთრაკეთი), Dasamobi (დასამობა), Libani (ლიბანი), Gegieti (გიგიეთი), Agara (აგარა), Nioleti (ნიოლეთი) ve Çedriuli (ჭედრიული) idi. Çihori köyü bu tarihte Artvin sancağının Şavşet-İmerhevi kazasına bağlıydı toplam nüfusu 47 hanede yaşayan ve tamamı Gürcü olan 454 kişiden oluşuyordu. Birili’de ise sadece 2 hane bulunuyordu. Çihori köyünün hane başına ortalama kişi sayısına bakarak Birili’nin nüfusunun yaklaşık 18-20 kişiden oluştuğu söylenebilir (86: “Batum oblastı” – 1479).

Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze 1893 yılında Brili’yi, İmerhevi vadisinde Gürcü dilinin konuşulduğu köyler arasında saymıştır. Bu yerleşimi Agara köyüyle birlikte “Bril-Agara” adı altında vermiş ve bu iki yerleşimde 25 hanenin yaşadığını, bu tarihten önce Rus idaresi sırasında 25 hanenin de Osmanlı ülkesine göç ettiğini yazmıştır (37:296; 38:140).. 

Brili Türkçe olmadığı için köyün adı Ballıca olarak değiştirilmiştir. Birkaç hanenin bulunduğu küçük bir yerleşim olan Brili veya Ballıca, Dasamobi köyünün kuzey kesiminde yer alır ve günümüzde bu köyün bir mahallesidir. 

Tarihsel yapılar: Brili köyü eskiden Hristiyan Gürcülerin yaşadığı bir köydü ve bir adet kilisesi bulunuyordu. Osmanlı döneminde halk Müslüman olunca kilise cemaatini yitirmiş ve zaman içinde yıkılmıştır. Köyün tepesinde inşa edilmiş olan kiliseden bugüne sadece kireç harçlı duvar kalıntıları ile kesme taş kalmıştır. Kilisenin bulunduğu yer, köylüler tarafından kilise anlamında “Sakdarti” (საყდართი) olarak adlandırılmaktadır (8:163). 
*