Nigia

NİGİA (Gürcüce: ნიგია; okunuşu: “nigia”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin ilinin Borçka ilçesinde yer alır. Adı 1925’te Tekeli olarak değiştirilmiştir. Daha sonra Tekeli’ye Esentepe adı verilmiştir.

Nigia, Borçka’nın yaklaşık 10 km güneybatısında yer alır. Bugünkü İbrikli köyünü oluşturan yerleşmelerden biridir.  

KÖYÜN ADI
Köyün bilinen en eski adı Nigia’dır. Türkçeye Nigaya (نیكایا) olarak girmiştir (1:118). 93 Harbi’nde (1877-1878) Klarceti bölgesini ele geçiren Ruslar ise köyün adını Nagia (Нагиа) olarak kaydetmiştir (2). Daha sonra bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze ise, köyü Nigia (ნიგია) olarak not etmiştir (3:147). Köyün adı Türkçe kaynaklarda “Giniya” gibi yanlış biçimlerde de yazılmıştır. 1925 yılında Nigia’nın adı, Türkçe olmadığı için Tekeli olarak değiştirilmiş, bununla birlikte köy, 1933 tarihli köy listesine “Giniya” olarak girmiştir (4:276).

Nigia adının anlamına ilişkin belli başlı kaynaklara bilgi yoktur. Köyün eski adı halk arasında bugün de kullanılmaktadır.

DEMOGRAFİ
 Nigia’da kadın ve erkek nüfusun birlikte tespit edildiği ilk sayım 1886’da Rus idaresi tarafından yapılmıştır. Bu sayıma göre köyün nüfusu 45 kişiden oluşuyordu. Nüfusun tamamı Gürcü olarak kaydedilmişti (2). Nigia bu tarihte Ebrika nahiyesinin nüfus açısından en küçük köyüydü. Köyün nüfusunun bu kadar az olması, Osmanlı Devleti ile Rusya arasında varılan anlaşma sonrasında Rus idaresinden Osmanlı ülkesine göçle ilişkili olabilir. Nitekim Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze’nin 1893’te verdiği bilgiye göre köyden 5 hane göç etmiş, 10 hane kalmıştı (5).

Köyün adının Tekeli olarak değiştirilmesinden bir yıl sonra, 1926’da yapılan nüfus tespitine göre Nigia’da 5 hanede 18 kişi yaşıyordu (6:143). Nüfusun 1886 yılına göre bile iyice azalmış olması, öte yandan hane başına ortalama 3,6 kişi düşmesi, Nigia’nın Rus idaresi sırasında neredeyse tamamen boşalmış olduğunu göstermektedir.

Nigia, Tekeli veya Esentepe olarak 1935 genel nüfus sayımında yer almamıştır. İbrikli köyüne bu tarihten önce bir mahalle olarak bağlandığı anlaşılmaktadır. İbrikili‘nin bu tarihteki nüfusu ise, 253 kişiden oluşuyordu (7:182).

TARİHÇE
 Nigia’da kilisenin varlığı, Osmanlı döneminde Gürcü köylerinde yeni kilise inşa edilmediği için, köyün eski bir yerleşim yeri olduğunu göstermektedir. Köy 16. yüzyılın ilk yarısında Osmanlıların eline geçmeden önce, birleşik Gürcü Krallığı’nın parçalanmasından sonra bağımsız devlet haline gelen Samtshe-Saatabago’nun sınırları içinde kalıyordu. 

Nigia, üç yüz yılı aşkın bir süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 93 Harbi’nin (1877-1878) sonucunda Çarlık Rusyası’nın eline geçti. Rus idaresinde Batum oblastı içinde, Batum sancağının (okrug) Gonio kazasına (uçastok) bağlı bir köydü. Bu kazaya bağlı Ebrika nahiyesi içinde yer alıyordu (2). Birinci Dünya Savaşı sonlarında Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sürerken, 16 Mart 1921’de Anakara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (8: II,41).

Nigia, adının Tekeli olarak değiştirilmesinden bir yıl sonra, 1926 nüfus tespitine göre, Artvin’in merkez ilçesine bağlı Borçka nahiyesine bağlı köylerden biriydi (6:143). 1928’de Tekeli olarak kaydedilmiş olan Nigia, bugünkü İbrikli köyünü oluşturan yerleşim yerlerinden biridir (9:78).

TARİHSEL YAPILAR
Zakaria Çiçinadze’nin 1893’te verdiği bilgiye göre Nigia’da bir tepenin üzerinde kilise yıkıntıları vardı (3:147). Bu kilise, günümüzde köylülerin kilise anlamına gelen “sakdari” (საყდარი) yerine “Sahtari” dedikleri yerde bulunuyordu. Nigia Kilisesi’nin bugüne izi kalmamıştır. Nigia’da ayrıca, Opuca denilen mevkide bir köy kilisesi daha vardır. Günümüze yıkıntıları kalmış olan bu kilise, sahip olduğu planla dikkat çeker. Doğu tarafta olması gereken apsisi batı taraftadır. Apsisin kuzeybatı parçası günümüze ulaşmıştır (10:133, 136).

KAYNAKÇA:
1. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927.
2. ^ “Gonio kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
3. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913.
4. ^ Köylerimiz, (Yaımlayan) Dahiliye Vekaleti, İstanbul, 1933.
5. ^ İveria gazetesi, 5 Ağustos 1893, Tiflis, say: 166. 
6. ^ ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci basım: 1927).
7. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
8. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2 cilt.
9. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928.
10. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.