MURKVETİ (Gürcüce: მურკვეთი; okunuşu.: “murk’veti”), tarihsel Klarceti bölgesinin yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Artvin ilinin Borçka ilçesinde yer alır. 1925 yılında adı Dikiciler olarak değiştirilmiştir.
Murkveti, Borçka kasabasının kuzeyinde, Çoruh Nehri sol kıyısında yer alır. Borçka’ya yaklaşık 18 km uzaklıktadır. Günümüzde eski adı Kataphia olan Çavuşlu köyünün bir mahallesidir.
KÖYÜN ADI
Murkveti, köyün bilinen en eski adıdır. Bu ad Türkçeye 1876’da Murkivet (مورقیوت) biçiminde girmiştir (1:VIII.380). Daha sonra Osmanlıca yazılışında küçük bir farkla yine Murkivet (مورقیوەت) olarak kaydedilmiştir (2:119). 93 Harbi’nde (1877-1878) Klarceti bölgesini ele geçiren Ruslar ise, köyün adını Murkivil / Murkiveti (Муркувил / Муркивети) biçiminde kaydetmiştir (3). Öte yandan çeşitli Gürcüce kaynaklarda köyün adı Murkvieti (მურკვიეთი), Murkveti (მურყვეთი), Murketi (მურკეთი) gibi farklı biçimlerde de yazılmıştır (4:17; 5:136 ).
Değişik biçimlerde yazılmasına rağmen Gürcüce –eti (–ეთი) sonekiyle biten bu yer adının anlamı konusunda belli başlı kaynaklarda bilgi mevcut değildir. Bununla birlikte bu yer adı, ağaç budama anlamına gelen Gürcüce “murkva” (მურკვა) kelimesinden türemiş olabilir.
DEMOGRAFİ
Murkveti köyünün görece erken döneme ait nüfusu, 1835 tarihli Osmanlı nüfus tespiti üzerinden verilebilir. Bu tarihte köyde 52 erkek kaydedilmiştir. Osmanlı idaresi geleneksel olarak sadece erkek nüfus katdetiğinden dolayı, köyün toplam nüfusunu bulmak için bir o kadar da kadın eklemek gerekir. Bunun sonucunda köyün nüfusunun 104 kişiden oluştuğu ortaya çıkar (6:40).
Yaklaşık kırk yıl sonra, 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesine göre köyün nüfusu Tsotsheba köyüyle birlikte verilmiştir. Bu tespite göre iki köyde 45 hane ve 230 kişi kaydedilmiştir (1:VIII.381). Bu tespit üzerinen Murkveti köyünün nüfusunu tahmin etmek mümkün değildir. Rus idaresi sırasında, 1886 yılında iki köyün nüfusu ayrı ayır tespit edilmiştir. Bu tespite göre Murkveti’de 9 hanede, tamamı Gürcü olan 33 kişi yaşıyordu (3). 1835 tarihli nüfusla bile kıyaslandığında köyün nüfusunun üçte iki oranında azaldığı görülmektedir. Bu durum Rus idaresindeki köyden Osmanlı ülkesine göçle açıklanabilir. Nitekim bu tarihten yaklaşık altı yıl sonra bölgeyi dolaşan Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, Murketi (მურკეთი) biçimimde yazdığı köyden 15 hanenin göç etmiş olduğunu yazmıştır (5:136). Murkveti’den göç eden insanlar Gölcük’ün bugünkü Mamuriye köyüne yerleşmiş, ayrıca buraya Murkveti adını vermişlerdir (6:265).
Türkiye sınırları içinde kalmasından bir yıl sonra, 1922 nüfus cetveline göre Murkveti’de (“Morçivet” biçiminde yazılmıştır) 5 hanede 26 Müslüman Gürcü yaşıyordu (7). Köyün adının Dikiciler olarak değiştirilmesinden bir yıl sonra köyün nüfusu 5 hanede yaşayan 28 kişiden oluşuyordu (8:143). 1935 genel sayımında Murkveti ayrı bir köy olarak yer almamıştır. Murkveti’yi de kapsayan Çavuşlu köyünde bu tarihte 531 kişi yaşıyordu (9:83).
TARİHÇE
Murkveti’nin eski tarihine ilişkin bilgi mevcut değildir. Bununla birlikte köyün adının Gürcüce olması, buranın Osmanlı döneminden önce de bir yerleşim yeri olduğunu göstermektedir. Osmanlılar ise köyü 16. yüzyılın ilk yarısında ele geçirmiştir. Bu tarihten önce Murkveti, Gürcü Krallığı ve Samtshe-Saatabago (1268-1625) sınırları içinde kalıyordu. Osmanlı idaresinde Trabzon eyaletine (1867’de vilayet) bağlı Lazistan sancağının bir köyüydü. 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesine göre Lazistan sancağının Hopa kazasına bağlı Gonio (Gönye) nahiyesinde yer alıyordu. Köyün başlıca geçim kaynağı tarımdı. Hayvancılık önemli yer yere sahipti. Bununla brlikte söz konusu salnameye göre Tsotsheba‘yla birlikte köydeki hayvan varlığının sadece 17 keçi, 2 at, 22 inek ve 10 öküzden oluşması, hayli dikkat çekicidir (1:VIII.381).
Üç yüzyılı aşkın bir süre Osmanlı yönetimi altında kalan Murkveti, 1 93 Harbi’nde (1877-1878) Rusların eline geçti. Rus idaresinde, 1886 tarihli nüfus sayımına göre, Batum oblastı içinde Batum sancağına (okrug) bağlı Gonio kazasında (uçastok) yer alıyordu. Bu tarihte Gonio kazasına bağlı Kataphia nahiyesinin köylerinden biriydi (2). Murkveti, Birinci Dünya Savaşı sonlarında Rus ordusunun bölgeden çekilmesinden sonra bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali daha sona ermeden, 16 Mart 1921’de Ankara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (10:II.41).
Murkveti, Türkiye’ye bırakıldıktan bir yıl sonra, 1922 nüfus cetveline göre Borçka kazasının Maradidi nahiyesine bağlı bir köydü (7). Köyün adı 1925’te Dikiciler olarak değiştirildi. 1926 yılında Borçka Artvin vilayetinin merkez kazasına bağlı bir nahiyeyken Murkveti de Borçka nahiyesi içinde kalıyordu (8:143). 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde “Dikiciler” adıyla yer alan Murkveti, kısa bir süre sonra, eski adı Kataphia olan Çavuşlu köyünün mahallesi haline getirilmiştir (11:79).
TARİHSEL YAPILAR
Murkveti’de bilinen ve günümüze ulaşan tek tarihsel yapı camidir. Kitabesine göre 1860 yılında yapılan cami bugün Dikiciler Camisi olarak bilinmektedir. Hafif bir eğime oturan cami, yığma moloz taş kaide üzerine geçmeli ahşap sistemle inşa edilmiştir. Dikdörtgen planlı bir yapı olan Dikiciler Camisi iki katlıdır. Yapının tavanı ahşaptır. Minaresi bulunmayan cami son zamanda onarılmış ve cephesi kiremit rengine boyanmıştır. Caminin taş mihrabının kenarı işlemeli ahşap çerçeveli olup minber kenarları lambri malzemeyle kaplanmıştır (12).
KAYNAKÇA:
1. ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt.
2. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927.
3. ^ “Gonio kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
4. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), Tiflis, 2019.
5. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), Tiflis, 1912.
6. ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016.
7. ^ Nurşen, Gök, Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
8. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 2010 (Birinci basım 1927).
9. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
10. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2 cilt.
11. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928.
12. ^ “Çavuşlu Köyü Camii“.
TAO-KLARCETİ 