Geiskana

GEİSKANA (Gürcüce: გეისყანა; okunuşu: “geisq’ana”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşmelerden biridir. Bugün Artvin ilinin merkez ilçesine bağlı bir köydür. Adı 1925 yılında Köseler olarak değiştirilmiştir.

Geiskana, Artvin kentinin güneydoğusunda, Çoruh Nehri’nin sağ yakasında yer alır. Bu kente 42 km uzaklıktadır.

TARİHÇE
Köseler köyünün eski adı Türkçe kaynaklarda Giyeshane (كییسخانە) ve Geyishana gibi biçimlerde geçer (1:113; 2:120). Bazı Gürcüce kaynaklarda da Türkçe yazılışına benzer biçimde Gioshane (გიოსხანე) ve Geishana (გეისხანა) biçimlerinde yazılmıştır (3:173; 4:488). Klarceti bölgesi üzerine bir kaynak ise, köyün eski adını Şagora (შაგორა) olarak vermiştir (5:176). Köseler köyünde Didvenahi (დიდვენახი), Geikana (გეიყანა), Oçubeti (ოჩუბეთი), Bagati (ბაგათი), Şertumi (შერთუმი), Koriskana (ქორისყანა), Modrekili (მოდრეკილი), Naşobi (ნაშობი), Heviskana (ხევისყანა) gibi yer adları buranın eski bir Gürcü yerleşmesi olduğunu göstermektedir (3:176). 93 Harbi’nin (1877-1878) ardından Artvin bölgesine hakim olan Ruslar köyü Giashane (Гиасхане) adıyla kaydetmiştir (6).

Köseler köyünde Gürcüce yer adları arasında Geikana (გეიყანა), Koriskana (ქორისყანა) ve Heviskana’nın (ხევისყანა) yer alması, bu yerleşmenin eski adının ikinci kelimesinin de “kana” (ყანა) olması ihtimalini güçlendirmektedir. Köyün eski adı Geiskana (გეისყანა) iken, bugün bir mevki adı olan Geikana’ya dönüşmüş olabilir. Türkçede değişik biçimlerde yazılmış bu ad, zaman içinde bu kelimeden değişime uğramış olmalıdır. Gürcüce “Kana” (ყანა) “tarla” anlamına gelmekle birlikte, “Gei” (გეი) kelimesinin anlamı veya özgün biçimi bilinmemektedir.

Geiskana, tarihsel Gürcistan’ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Klarceti’de yer alır. Klarceti, Gürcü Krallığı’nın prensliklerinden biriydi ve bu prensliğin merkezi Artanuci idi. Bu bölgeyi Osmanlılar 16. yüzyılın ilk yarısında Gürcülerden ele geçirdi (7:66-67). Köy Osmanlı idaresinde Çıldır Eyaleti içinde yer alıyordu.

Geyishana, uzun süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından Rusların eline geçti. 1886 yılında yapılan nüfus tespiti sırasında Artvin sancağının (okrug) Artvin kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kazada Gurcani nahiyesinin (сельское общество: kırsal topluluk) beş köyünden biriydi. Köyde 154 kişi yaşıyordu ve nüfusun tamamı “Türk” olarak kaydedilmişti (6). Yer adlarından eski bir Gürcü yerleşmesi olduğu anlaşılan Geiskana’nın demografik yapısının zaman içinde değişmiş olduğunu bu kayıt da göstermektedir.

Geyishana, Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarında Rusya’nın bölgeden çekilmesinden bir süre sonra, Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti’nin sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin Tiflis hükümetine verdiği ültimatom üzerine Gürcü idaresinin çekilmesinin ardından köy fiilen Türkiye’ye katıldı. Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti’nin topraklarının işgal edilmesinin ardından Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti’nin 16 Mart 1921’de imzaladığı Moskova Antlaşması’yla Geyishana köyünü de kapsayan Artvin ile Ardahan bölgeleri Türkiye’ye bırakıldı (8:II.489).

Artvin livasında 1922 yılında yapılan nüfusu tespitinede köy “Kiyashane” adıyla kaydedilmiştir. Bu sırada Geyishana Artvin livasının merkez kazasına bağlı Sirya (Tsria) nahiyesinin 11 köyünden biriydi. Köyün nüfusu, tamamı “Türk” olarak kaydedilmiş olan 49 kişiden oluşuyordu (10). 1886 yılıyla kıyaslandığında nüfusun iyice azalmış olduğu görülmektedir.

Geiskana, Geyishana veya Giashane Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Köseler olarak değiştirildi. Artvin vilayetinde 1926 yılında yapılan nüfus tespitinde köyde 16 hanede 69 kişi yaşıyordu. Bu tarihte Köseler, Artvin vilayetinin merkez kazasının merkez nahiyesine bağlıydı (10:141). 1935 genel nüfus sayımında Köseler, ayrı bir köy olarak yer almamıştır (11:254). Bu tarihten kısa bir süre önce Okumuşlar köyüne bir mahalle olarak bağlandığı anlaşılmaktadır. Nitekim 1958 yılında Okumuşlar’dan ayrılarak Köseler’e yeniden köy statüsü verilmiştir (2:120). Bir köy olarak 1955 genel nüfus tespitinde yer almayıp 1960 genel sayımında “Köseler (Geyikhane)” adıyla geçmesi de bunu göstermektedir. Bu sırada Köseler, Artvin ilinin merkez kazasına bağlı Sirya bucağının bir köyüydü. Nüfusu 190 kişiden oluşuyordu (12:142; 13:72).

KAYNAKÇA:
1. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927.
2. ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, 2013.
3. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
4. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu(Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.
5. ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016.
6. ^ “Artvin kazası (1886 Yılı)” (Rusça)”.
7. ^ Roland Topçişvili, Gürcülerin Etnik Tarihi ve Gürcistan’ın Tarihsel-Etnografik Bölgeleri (Gürcüce), 2002.
8. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 cilt.
9. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
10. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010.
11. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
12. ^ 1955 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1961.
13. ^ 1960 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1963.