Kapani

KAPANİ – Tarihsel Tao bölgesindeki yerleşimlerden biridir. Günümüzde Kaban adıyla Erzurum ilinin Olur ilçesine bağlı bir köydür.

Etimoloji: Gürcüce bir yer adı olan Kapani (კაპანი), eski Gürcücede dar ve kayalık yol, Tao-Klarceti bölgesindeyse yamaç anlamına gelir.^[1] Bu yer adı Türkçeye “Kaban” şeklinde girmiştir. Nitekim 1595 tarihli Osmanlı mufassal defteri ile 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde “Kaban” (قبان) olarak geçer.^[2][3]

Tarihçe: Kapani, tarihsel Gürcistan’ın bir bölgesi olan Tao’da yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi 16. yüzyılın ortalarında Gürcülerden ele geçirmiştir. Kapani’nin 1595 tarihli Osmanlı tahrir defterinde büyük bir köy olarak yer almış olması buranın eski bir yerleşim olduğunu göstermektedir.^[4]

Kapani köyü, 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterinde Kaban (قبان) olarak geçer. Bu tarihte köy, Gürcistan Vilayeti içinde Penek livasının Panaskerti nahiyesine bağlıydı ve nüfusu 45 haneden oluşuyordu. İki hane yeni Müslüman olmuştu. Bu iki hanenin reislerine Davud ve Mahmud adı verilmiş, baba adı olarak da “Allah’ın kulu” anlamında “Abdullah” yazılmıştır. Köyün nüfusu Gürcüler ve Ermenilerden oluşuyordu. Kapani köyünde buğday, arpa ve darı tarımı ile şarapçılık ve arıcılık yapılıyor, domuz ve koyun besleniyordu. Üç adet su değirmeni bulunuyordu.^[5][6][7]

Osmanlı idaresinin askere alma amacıyla sadece erkek nüfusunu tespit ettiği 1835 yılında Kapani köyünde 10 hanede 39 erkek kaydedilmiştir. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, köyün toplam nüfusunun yaklaşık 78 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. Bu tarihte köy halkı tamamen Müslüman olmuştu.^[8]

Kapani, 1877-1878 savaşının ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya’ya bırakıldı. Rus idaresinde Oltu sancağının Tausker (Taozkari) kazasının köylerinden biriydi. 1886 nüfus sayımında Kaban (Кабанъ) olarak kaydedilmiş olan köyün nüfusu, 36’sı erkek ve 43’ü kadın olmak üzere, 9 hanede yaşayan 79 kişiden oluşuyordu. Nüfusun tamamı Türk olarak kaydedilmiştir.^[9] Kapani köyünün nüfusu 1896 yılında 185 kişi, 1906 yılında 196 kişiye yükselmiştir.^[10] Kısa zaman diliminde nüfusunun iki katını aşması, Rus idaresince köye yeni bir nüfusun yerleştirildiğini göstermektedir.

Kapani, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde “Kaban” (قبان) olarak geçer. Bu sırada köy Erzurum vilayetinin Tortum kazasının Olur nahiyesine bağlıydı.^[11] 1935 genel nüfus sayımında aynı idari konuma sahipti ve nüfusu 332 kişiden oluşuyordu.^[12] Kapani veya Kapan Türkçe olmadığı halde köyün adı değiştirilmemiştir.  Kaban köyünün nüfusu 1965 yılında 477 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde 147 kişi okuma yazma biliyordu.^[13]

Tarihsel yapılar: Kaban köyü sınırları içinde herhangi bir tarihsel yapı tespit edilmemiştir. Osmanlı dönemi öncesindeki Hristiyan nüfusun kilisesinin zaman içinde ortadan kalktığı ve günümüze izi kalmadığı anlaşılmaktadır.
*