Sinkoti

SİNKOTİ (Gürcüce: სინკოთი; okunuşu: “sink’oti”), tarihsel Şavşeti bölgesindeki yerleşmelerden biridir. Günümüzde Artvin iline bağlı Şavşat ilçesinde yer alır. Adı 1925 yılında Küplüce olarak değiştirilmiştir.

Sinkoti, Şavşat’ın kuzeybatısında yer alır. Kasabaya 15 km uzaklıktadır. Hemen yakınında Dasamobi (Dereiçi), çevresinde Çihori (Çukur), Ustamisi (Eskikale), Sira (Çayağzı), Ahaldaba (Tepeköy) ve Çakvelta (Şenocak) adlı köyler bulunur.

KÖYÜN ADI
Köyün bilinen en eski adı Sinkoti’dir. Bazı kaynaklarda Singoti (სინგოთი) olarak da geçer. Bu yer adı Gürcüceden Türkçeye Sinkot (سينقوت) biçiminde girmiştir (1:160). 93 Harbi’nde (1877-1878) bölgeyi ele geçiren Ruslar da köyün adını Sinkot (Сингот) olarak kaydetmiştir (2). Rus idaresi sırasında, 1904 yılında Şavşeti bölgesini gezmiş olan kültür tarihçisi Niko Mari ise, köyün adını Sinkoti (სინკოთი) olarak not etmiştir (3:235).

Sinkoti adı, eski Gürcücede “sümbül” anlamındaki “iakinti” (იაკინთი) kelimesinden türemiş olmalıdır. “Sümbüllü”, “sümbülü olan yer” anlamındaki “saiakinte” (საიაკინთე) zaman içinde Sinkoti’ye dönüşmüş olabilir. Artvin’in merkez ilçesindeki Sinkoti’nin adı, bu anlamı bilindiği için Sünbüllü / Sümbüllü olarak değiştirilmiş olmalıdır. Küplüce’de Beruli (ბერული), Vanati (ვანათი), Lurca (ლურჯა), Çeçevra (ჭეჭევრა), Enevara (ენეკევრა), Ketruli (კეტრული), Goriepi (გორიეფი), Bağdadela (ბაღდადელა), Kursiveti (კურსივეთი), Nahsiti (ნახსითი), Samsanuri (სამსანური) gibi, bugün de kullanılan mevki adları da buranın eski bir Gürcü yerleşmesi olduğunu göstermektedir (4:189).

DEMOGRAFİ
Sinkoti’nin görece erken döneme ait nüfusu 1886 tarihli Rus nüfus tespiti üzerinden verilebilir. Bu tarihte köyde 272 kişi yaşıyordu. Bu nüfusun tamamı “Türk” olarak kaydedilmiştir (2). Köydeki kilisenin Gürcü Krallığı zamanında, 9. yüzyılda inşa edildiğine ve Aziz Giorgi’ye adandığına bakarak köyün demografik yapısının Osmanlı döneminde değiştiği söylenebilir. Köyün Gürcü nüfusu Müslümanlaşmakla birlikte asimile olmuş ve bundan dolayı da “Türk” olarak kaydedilmiş olabilir.

Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922 yılında Sinkoti köyünün nüfusu 62 hanede yaşayan 346 kişi olarak tespit edilmiştir. Bu tarihte de nüfusun tamamı “Türk” olarak yazılmıştır (5). Nüfusunun önemli ölçüde artmış olması üzerinden Rus idaresi sırasında köyden önemli bir göçün gerçekleşmediği sonucuna varılabilir. 1926 yılında ise, Sinkoti’de 63 hanede 366 kişi yaşıyordu (6:188). Günümüzde köyün yaklaşık 160 kişiden oluşmaktadır.

TARİHÇE
Sinkoti’de 9. yüzyıldan kalma kilise ile kale kalıntıları köyün çok eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir (7:163, 311). Sinkoti Kilisesi’nin inşa edildiği dönemde bu bölge Gürcü Krallığı’nın yönetimindeydi. 1080 yılındaki Kveli Kalesi Savaşı’nın ardından Şavşeti bölgesi bir süre Büyük Selçuklu hâkimiyetinde kaldı. Daha sonra birleşik Gürcistan Krallığı ve 13. yüzyılın ikinci yarısından itibaren de, Gürcü atabeglerin yönetimindeki Samtshe-Saatabago sınırları içinde yer aldı. Osmanlılar köyü 16. yüzyılın ilk yarısında Samtshe-Saatabago’dan ele geçirdi.

Sinkoti, uzun süre Osmanlı yönetimi altında kaldıktan sonra, 93 Harbi’nde (1877-1878) Rusların eline geçti. Rus idaresinde Artvin sancağının (okrug) Şavşet-İmerhevi kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kazada yer alan Anklia nahiyesinin (сельское общество: kırsal topluluk) 11 köyünden biriydi (2). Rus idaresi sırasında, 1904 yılında Sinkoti’yi ziyaret etmiş olan Niko Mari’nin verdiği bilgiye göre o tarihte Sinkoti köyü “Gognidze” (გოგნიძე) ve “Polotsieli” (ფოლოციელი) adlarını taşıyan iki mahalleden oluşuyordu. “Gognidze” mahallesi köyün kuzeybatısında, “Polotsieli” mahallesi ise batısında yer alıyordu (3:235).

Sinkoti, I. Dünya Savaşı’ın sonlarında Rus ordusunun bölgeden çekilmesinden sonra, bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında (15 Şubat-17 Mart 1921) Ankara Hükümeti’nin verdiği nota üzerine Gürcü askerleri bölgeden çekildi ve Sinkoti böylece Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de, Ankara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla da köy Türkiye’ye bırakıldı (8:II.41).

Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922 yılında Sinkoti Şavşat kazası merkez nahiyesine bağlıydı (5). Köyün adı 1925’te Küplüce olarak değiştirildi (6). Adının değiştirilmesine rağmen eski adı geç döneme kadar köyün yeni adıyla birlikte “Küplüce (Sinkot)” biçiminde resmî yayınlarda kullanılmıştır (9). Sinkot adı halk arasında bugün de kullanılmaktadır.

TARİHSEL YAPILAR
 Sinkoti köyünde bir kilise ile iki kalenin (kule) varlığı bilinmektedir. 9. yüzyılda inşa edilmiş olan Sinkoti Kilisesi, kapalı haç planlı ve kubbeli bir köy kilisesidir. Gürcü Kilisesi’nin en önemli azizlerinden olan Aziz Giorgi’ye adanmış olan kilise Küplüce köyünün kuzeyinde yer alır. Kubbesi ve duvarlarının üst kısımları, batı duvarının köşesi yıkıktır. Yapının iki katlı olduğu mevcut yıkıntılardan da anlaşılmaktadır. Kilisenin sunağı yarım silindir formunda olup yan taraflarında birer oda vardır. Bu odaların üstünde ikinci katın odaları bulunmaktadır. Kilisenin içinde sıva ve açık kırmızı boya izleri fark edilmektedir. Sinkoti Kilisesi, orta irilikte kaba yontu taşlarla inşa edilmiştir. Kilise, yapısal özellikleri itibariyle 9. yüzyıla tarihlendirilmiştir. Yıkıntılarla dolmuş olan kilisenin iç kısmında ağaçlar büyümüştür (7:163; 4:34).

Sinkoti’de bulunan iki kaleden (kule) biri, köyün merkezinin 500 metre kuzeyinde, kayalık bir tepede yer alır. Bu kaleden geriye yıkık bir kule kalmıştır. Günümüze kalan Sinkoti Kalesi’nin veya Sinkoti Kulesi’nin (6,5 x 2 m) yüksekliği 8 metreyi bulur. Duvarların kalınlığı ise yaklaşık 1,5 metredir. Yapı orta irilikte taşlarla harç kullanılarak inşa edilmiştir. Bu kuleden 1904 yılında köyü gezmiş olan Niko Mari de söz etmiştir (7:311; 4:35).

İkinci kale / kule ise, köyün kuzeydoğusunda ve birinci kalenin /kulenin doğusunda, görece daha alçak bir kaya üzerinde yer alır. Tamamen yıkılmış olan kule tipi yapıdan geriye küçük bir duvar parçası kalmıştır. Bu kalıntıdan yapının harç kullanılarak inşa edildiği anlaşılmaktadır. Köylüler bu kulenin bulunduğu yeri “Lurca” olarak adlandırmaktadır. Köylülere göre bu iki kale / kule, zamanında gözetleme amacıyla inşa edilmiştir (7:311; 4:36).

Sinkoti’deki bir başka tarihsel yapı, Dasamobi (Dereiçi) ile Sinkoti köyleri arasında, İmerhevi Deresi üzerindeki köprüdür. Kemerli taş köprü, İmerhevi Deresi’nin Şavşat Çayı’na katıldığı yerin biraz yukarısında, bundan dolayı da “Şertuli / Şartul” olarak adlandırılan yerde bulunmaktadır. Bundan dolayı köprü Şertuli Köprüsü veya Şartul Köprüsü olarak adlandırılmaktadır. Derenin ortasındaki köprü ayağı ile kıyı arasındaki bir kemer günümüze ulaşmıştır. Söz konusu köprü ayağının iki yanından su aktığına göre, köprünün bir kemerinin daha olması gerektiği açıktır. İki kemerli bir taş köprü olan bu köprünün ikinci kemeri zaman içinde yıkılmış olmalıdır. Nitekim bölgede yaşayanların yakın tarihe kadar bu ikinci kemerin de var olduğunu belirtmektedir (4:67).

KAYNAKÇA:
1. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), İstanbul, 1927.
2. ^ “Şavşet-İmerhev kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
3. ^ Niko Mari,  Klarceti ve Şavşeti Gezi Günlükleri (Gürcüce), Batum, 2015 (Rusça; Petersburg, 1911). 
4. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
5. ^ Nurşen, Gök, Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
6. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci basım 1927).
7. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.
8. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt.
9. ^ 1980 Genel Nüfus Sayım, Ankara, 1981.