Erşknari

ERŞKNARİ (Gürcüce: ერშქნარი; okunuşu: “erşknari”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşmelerden biridir. Bugün Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı bir köydür. Adı zaman içinde Ekşinar’a dönüşmüştür.

Erşknari, Ardanuç‘un güneyinde yer alır. Bu kasabaya 3 km uzaklıktadır. Çevresinde, Ardanuç‘un dışında, Harauli (Harmanlı), Mukeri (Tepedüzü) ve Sagara (Sakarya) adlı köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Günümüzde Ekşinar adını taşıyan yerleşmenin eski adı, kaynaklarda farklı biçimlerde yazılmıştır. Artvin üzerine 1927 tarihli bir yayında İşkinar (اشكنار) olarak geçer (1:116). Bununla birlikte 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde ise, İkşinar / Ekşinar  (اكشینار) adıyla kaydedilmiştir (2:78). Gürcüce kaynaklarda, muhtemelen Türkçe yazılışının etkisiyle yaygın olarak İşkinari (იკშინარი / იშქინარი) biçiminde yazılmıştır (3:186). Köyün adı 1835 tarihindeki nüfus tespitinde Erşknari (ერშქნარი) olarak kaydedilmişken, Rus idaresi bu yerleşmeyi İşhanar (Ишханар) biçiminde yazmıştır (4:38; 5).

Ekşinar köyünün farklı biçimlerde yazılmış olan eski adının kökeni ve anlamı konusunda bir tespit yapılmamıştır.

DEMOGRAFİ
Erşknari köyünün görece erken döneme ait nüfusu, Osmanlı idaresinin askere alma ve vergi toplama amacıyla 1835 yılında yaptığı nüfus tespiti üzerinden verilebilir. Bu tarihte köyde 17 hanede 37 erkek tespit edilmiştir. Osmanlı idaresi geleneksel olarak sadece erkek nüfusu tespit ediyordu. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, Erşknari’nin nüfusunun yaklaşık 74 kişiden oluştuğu ortaya çıkar (4:38).

Rusların 93 Harbi’nin ardından Klarceti bölesine hakim olmasından yaklaşık 10 yıl sonra, 1886 yılında yapılan nüfus tespiti sırasında Erşknari köyü, Ardanuç kasabasıyla birlikte Ardanuç nahiyesini (сельское общество: kırsal topluluk) oluşturuyordu. Bu sırada Ardanuç kasabasında 963 kişi, Eşknari’de 64 kişi yaşıyordu. Erşknari köyünün nüfusunun tamamının “Kürt” olarak kaydedilmiş olması, bu nüfusun eski bir Gürcü yerleşmesi olan bu bölgeye sonradan yerleştirildiğini göstermektedir (5).

Artvin bölgesinin Gürcistan tarafından Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespitine göre Erşknari köyünde 7 hanede 27 kişi yaşıyordu. Bu tespitte ise, nüfusun tamamı “Türk” olarak yazılmıştır (6). 1935 yılına gelindiğinde, köyün nüfusu 103 kişiye yükselmişti (7:120). Günümüzde köyde yaklaşık 120 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Erşknari, orta çağda Gürcistan’ı oluşturan bölgelerden biri olan Klarceti‘de yer alıyordu. Bu bölge, erken orta çağdan itibaren Gürcülerin yönetimi altındayken, 16. yüzyılın ortalarında Osmanlı Devleti’nin eline geçti. Erken Osmanlı tahrirlerinde köyün adı geçmemektedir. Bununla birlikte, Osmanlı idaresinin askere alma ve vergi toplama amacıyla 1835 yılında yaptığı nüfus tespiti sırasında Erşknari adıyla kaydedilmiştir (4:38).

Erşknari, uzun süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 93 Harbi’nin (1877-1878) sonucunda Rusların yönetimine girdi. Rus idaresinin 1886 yılında gerçekleştirdiği nüfus tespiti sırasında, Artvin sancağının (okrug) Ardanuç kazasına (uçastok) bağlıydı. Ardanuç kasabasıyla birlikte, bu kazanın Ardanuç nahiyesini (сельское общество: kırsal topluluk) oluşturuyordu (5).

Erşknari, Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarında Rus idaresinin son bulmasının ardından bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali devam ederken Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (8:II.41). Erşknari, Türkiye’ye bırakıldıktan sonra Artvin livasının (sonra vilayet) merkez kazasına bağlı Ardanuç nahiyesinin bir köyüydü (6).

TARİHSEL YAPILAR
Bugün Tepedüzü adını taşıyan tarihsel Mukeri köyündeki kalıntılar, günümüzde Erşknari köyünün idari sınırları içinde bulunmaktadır. Bunlardan biri Osmanlı dönemi öncesinden kalan Mukeri Kilisesi’dir. Bir köy kilisesi olan Mukeri Kilisesi neredeyse tamamen yıkılmıştır. Köyde ayrıca ondan fazla yeraltı yapısı vardır. Önemli kısmı günümüze ulaşmış olan bu yapıların varlığı 2015 yılında ortaya çıkarılmıştır. Bu tarihsel yeraltı yapılarının düşman saldırıları sırasında sığınak ve mahzen/depo olarak kullanıldığı tahmin edilmektedir (3:150).

KAYNAKÇA:
1. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927.
2. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928.
3. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016. 
4. ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016. 
5. ^ “Ardanuç kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
6. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
7. ^  1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
8. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt.