Zedubani

ZEDUBANİ (Gürcüce: ზედუბანი; translit.; “zedubani”), tarihsel Klarceti bölgesinin yerleşim birimlerinden biridir. Bugün Artvin ilinin Borçka ilçesinde yer alır ve adı Yüksekköy olarak değiştirilmiştir. Daha sonra Heba‘nın (Karşıköy) bir mahallesi haline getirilen Zedubani, 2018’de Kintsureti (Dereçi) mahallesiyle birleştirilerek Zedoban adıyla yeniden köy haline getirildi.^[1]

KÖYÜN ADI
Köyün bilinen eski adı Zedubani, Gürcüce Zeda-ubani’den (ზედა-უბანი) değişime uğramıştır ve “yukarı mahalle, yukarı köy” anlamına gelir. Köyün adı Türkçeye Zeduban ya da Zedoban olarak girmiştir. Nitekim Muvahhid Zeki’nin 1927’de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye adlı Osmanlıca kitabında Zeduban (زەدوبان) olarak geçer.^[2] 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda bölgeyi ele geçiren Ruslar ise, köyün adını Gürcücesine uygun biçimde Zedubani (Зедубани) olarak kaydetmişlerdir.^[3] Rus idaresi sırasında, 1890’ların başında bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze ise, köyün adını Zeda Ubani (ზედა უბანი) ve Zed-ubani (ზედ-უბანი) biçiminde yazmıştır.^[4,5]

Gürcistan’da bugün de Zedubani (ზედუბანი) adını taşıyan yerleşim yerleri vardır.

COĞRAFİ KONUMU
Zedubani köyü, Borçka kasabasının kuzeydoğusunda, Çoruh Nehri kıyısında, Heba vadisinde yer alır. Borçka kasabasından köye, Borçka-Maradidi yolu üzerinden ulaşılır. Engebeli bir arazide yer alan Zedubani, Çoruh Nehri’nde kayıkçılığın yapıldığı eski zamanlarda, Heba vadisinin diğer köyleri gibi, nehrin kıyısındaki ortak iskeleden yararlanıyordu. İskelenin bulunduğu, halk arasında “Düz” olarak bilinen yer sonradan baraj suları altında kalmıştır. Muvahhid Zeki, 1927’de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye adlı kitabında, Heba vadisi köylerinin birbirine yarım ve bir saat uzaklıkta bulunduğunu, iskelenin bulunduğu yerin nemli havasına karşın, yüksekteki köylerin havadar olduğunu, köylerde geçim kaynağını tarımın (mısır, fasulye, tütün) teşkil ettiğini yazmıştır.^[6]

DEMOGRAFİ
Bir Gürcü yerleşimi olan Zedubani’de geç ortaçağa kadar Hıristiyan Gürcüler yaşıyordu. 16. yüzyılın ikinci yarısında Tao-Klarceti bölgesini Osmanlıların ele geçirmesinden sonra halk zaman içinde din değiştirip Müslüman oldu. 19. yüzyılın son çeyreğinde, Rusların bölgeyi ele geçirmesinden sonra, 1886 yılında yapılan nüfus sayımında Zedubani’de 33 hanede 149 kişi yaşıyordu ve nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu.^[7,8] Rus idaresi sırasında, 1893 yılında bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, Zedubani’nin nüfusunu 12 hane olarak verdikten sonra, Osmanlı-Rus savaşının ardından köyden 25 hanenin göç ettiğini yazmıştır.^[9,10] Bu tespit, savaştan önce köyün daha büyük bir nüfusa sahip olduğunu göstermektedir.

Zedubani’de 1922 tarihli nüfus cetveline göre 13 hanede 53 Müslüman Gürcü yaşıyordu.^[11] 1925 yılında adı Yüksekköy olarak değiştirilen köyün nüfusu 14 hanede yaşayan 73 kişiden oluşuyordu. Bu nüfusun 41’i erkek, 32’si kadındı. Hane başına ortalama 5,2 kişinin düşmesi, ailelerin kalabalık olmadığını göstermektedir. Muvahhid Zeki, düğün masraflarının yüksek olması nedeniyle evliliklerin az olduğunu ve nüfus artışının da düşük seyrettiğini belirtmiştir.^[12] Gerçekten de 1893 yılında 12 hane barındıran köyde hane sayısında çok az bir artış gerçekleşmiş, sadece iki hane eklenmiştir. Bu durum son dönemde bölgede meydana gelen savaşlar ve ekonomik zorluklarla ilişkili olabilir.

Kintsureti (Dereiçi) ve Zedubani (eski Yüksekköy köyü) mahallelerin birleştirilmesiyle 2018’de kurulan yeni Zedoban köyünün bu tarihteki nüfusu 161 kişiden oluşuyordu. Bu nüfusun 76’sı erke, 85’i kadındı.^[13]

TARİHÇE
Tarihsel Tao-Klarceti’nin Klarceti kesiminde yer alan Zedubani, antik çağda Kolheti Krallığı sınırları içinde yer alıyordu. Erken ve geç ortaçağda Gürcü krallıkları ve prenslikleri yönetiminde kaldı. 16. yüzyılın sonlarında da Osmanlılar tarafından ele geçirildi.

Zedubani, uzun süre Osmanlı yönetiminde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Çarlık Rusyası’nın eline geçti. Bu savaştan yaklaşık sekiz yıl sonra 1886 yılında Rusların yaptığı nüfus sayımına göre 149 kişinin yaşadığı Zedubani, Rus idaresinde Batum oblastı içinde yer alan Batum sancağının (okrug) Gonia kazasına (uçastok) bağlı bir köydü.^[14]

Zedubani, Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından, 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan sınırları içinde yer aldı. 1921’de Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Türk birlikleri Ardahan, Artvin ve Batum bölgelerini ele geçirdi, ama Batum’da tutunamadı. Ankara Hükümeti’nin 16 Mart 1921’de Sovyet Rusya’ya imzaladığı Moskova Antlaşması’yla Zedubani’nin de içinde yer aldığı Artvin ve Ardahan Türkiye’ye bırakıldı.^[15]

Zedubani, Türkiye sınırları içinde kaldıktan hemen sonra, 1922 yılında Borçka kazasının Maradidi nahiyesine bağlıydı. Köyün adının Yüksekköy olarak değiştirilmesinden sonra, 1926 yılında, Borçka’nın Artvin kazasına bağlı bir nahiye olduğu dönemde de Borçka nahiyesi sınırları içinde yer aldı. 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca yayında Yüksekköy aynı idari konuma sahipti.^[16] Dahiliye Vekaleti’nin 1933’te yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta Zedoban adıyla Çoruh vilayetinin Borçka kazasına bağlı bir köy olarak geçer.^[17] 1933 yılından bir süre sonra köy statüsü kaldırılıp Heba’ya (Karşıköy) bağlı bir mahalleye dönüştürülen Zedubani, 2018 yılında, Kintsureti (Dereiçi) mahallesinin de eklenmesiyle yeniden köy haline getirilmiştir.

Kaynakça:
1. ^ “2018 Yılı Borçka İlçe Nüfusu” – T.C. Borçka Kaymakamlığı.
2. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 1927, s. 119.
3. ^ “Gonio kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
4. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), 1912, Tiflis, s. 136.
5. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 149.
6. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basımı 1927), s. 181, ISBN 9789944197526.
7. ^ “Gonio kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
8. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları(Gürcüce-Türkçe-İngilizce), 2019, Tiflis, s. 53.
9. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 149.
10. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), 1912, Tiflis, s. 136.
11. ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, 2013, s. 275.
12. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basımı 1927), s. 144, 181.
13. ^ “2018 Yılı Borçka İlçe Nüfusu” – T.C. Borçka Kaymakamlığı.
14. ^ “Gonio kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
15. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
16. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 79.
17. ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) Dahiliye Vekaleti, 1933, İstanbul, s. 802.

Not: Bu yazı ႧႤႧႰႨ ႾႠႰႨ tarafından Vikipedi için kaleme alınmıştır.