Arcevani

ARCEVANİ – Tao bölgesindeki yerleşimlerden biridir. Günümüzde Balaban adıyla Artvin ilinin Yusufeli ilçesine bağlı bir köydür. 

Etimoloji: Arcevani (არჯევანი) adının Gürcü sülale adı Arcevanidze (არჯევანიძე) ile ilişkili olduğu tahmin edilmektedir (9:491). Matiane Kartilsay (მატიანე ქართლისაჲ) adlı Gürcü tarihinde verilen bilgiye göre 1028 yılında Şavşeti’deki Tzepta Kalesi’ni Bizanslılara teslim eden kişi Arcevani adında biriydi (84). Arcevani, Gürcistan’da günümüzde de köy ve dağ adı olarak varlığını korumaktadır. Bu yer adı Türkçeye Arcevan veya Arcivan şeklinde girmiştir. Nitekim 1835 tarihli Osmanlı nüfus defteri ile 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesinde Arcevan (ارجوان) olarak geçer (111:328; 27:358).

Tarihçe: Arcevani köyünün yer aldığı tarihsel Tao bölgesi, Orta Çağ’da Gürcistan sınırları içinde yer alıyordu. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 1549 tarihli Gürcistan seferiyle Gürcülerden ele geçirmiştir. Köyde tamamen yıkılmış olan iki kilise bu dönemden kalmış olmalıdır (8:92-93).

Arcevani köyü, Osmanlı idaresinde önce Livane sancağına, bir süre sonra da Çıldır Eyaleti’ne bağlanmıştır. Nitekim 1835 Osmanlı nüfus defterine göre köy bu eyaletin Livane-i Ulya sancağının Kavkaseti nahiyesine bağlıydı. Osmanlı idaresinin sadece erkek nüfusunun tespit ettiği bu sayımda, “Arcevan nahiye” (ارجوان ناحیە) olarak kaydedilen köyde 34 hanede 81 erkek yazılmıştır. Arcevan’a bağlı Zeviskal (زوسقال) mahallesinde de 16 hanede 69 erkek kaydedilmiştir. Merkez mahalle olarak nitelenebilecek “Nefs-i Arcevan”da (نفس آرجوان) ise, 28 hanede 110 erkek bulunuyordu. Toplamda 78 hanede 260 erkek tespit edilmiştir. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, köyün toplam nüfusunun yaklaşık 520 kişiden oluştuğu söylenebilir (111:176-185).

Arcevani köyü, 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesine göre Lazistan sancağının Livana kazasına bağlıydı. Nüfusu 26 hanede yaşayan 85 kişiden oluşuyordu. Osmanlı idaresinin bu tarihte de sadece erkek nüfusu kaydettiği bilinmektedir. Erkek nüfusu kadar kadın nüfusu eklenince, Arcevani’de 170 kişinin yaşadığı ortaya çıkar. Köyde vergiye tabi hayvan varlığı olarak 40 öküz, 50 inek, 470 keçi ve 300 koyun yazılmıştır. Bu tespitte Zeviskal ayrı bir köy olarak kaydedilmiştir (27:359). 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından imzalanan anlaşmayla 1878’de Livana kazası Rusya’ye bırakılınca, Arcevani köyü Erzurum vilayeti Kiskim kazasına bağlandı.

Arcevani köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Arcevan (آرجوان) şeklnde yazılmıştır. Bu sırada bu yerleşim, Artvin vilayetinin Yusufeli kazasının merkez nahiyesine bağlıydı (28:82). 1940 genel nüfus sayımında “Arcivan” olarak yazılmış olan köy, Çoruh vilayeti içinde aynı idari konuma sahipti ve nüfusu 336 kişiden oluşuyordu (40:170). Arcevani veya Arcivan Türkçe olmadığı için köyün adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Balalan olarak değiştirilmiştir (68:707). 1965 genel nüfus sayımında Balalan köyünün nüfusu 413 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde 113 kişi okuma yazma biliyordu (65:90).

Tarihsel yapılar: Arcevani köyünde, biri Konalar mahallesinde, diğeri “Kilise Sırtı” adlı mevkide olmak üzere, iki kilisenin varlığı bilinmektedir. Köyün Cami mahallesindeki “Kilise Sırtı” denilen yerde bulunan kiliseden küçük duvar parçaları ile birkaç adet kesme taş kalmıştır. “Konalar” mahallesindeki diğer kiliseden ise, bugüne sadece küçük kalıntılar ulaşmıştır. Bu kalıntılardan kilisenin harç kullanılarak inşa edildiği anlaşılmaktadır (8:92-93).
*