Arcevani

ARCEVANİ (Gürcüce: არჯევანი; okunuşu: “arcevani”), tarihsel Tao bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Artvin ilinin Yusufeli ilçesinde bulunmaktadır. Adı 1959 yılında Balalan olarak değiştirilmiştir.

Arcevani, Yusufeli’nin kuzeyinde yer alır. Kasabaya 45 km uzalıktadır. Çevresinde Zevitskali (Serinsu), Sacvareti (Boyalı), Balhi (Balcılı) ve Kvabaki (Yüksekoba) adlı köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Köyün bilinen en eski adı Arcevani’dir (1:92). Bu yer adı Gürcüceden Osmanlıcaya “Arcivân” (ارجوان) ve “Ârcivân” (آرجوان)  biçiminde girmiştir (2:VIII.358; 3:82). Daha geç tarihte ise, Türkçe Arcivan, Arcıvan, Arçivan ve Arcıvın olarak da yazılmıştır (4; 5).

Arcevani’nin anlamına ilişkin belli başlı kaynaklarda bilgi mevcut değildir. Bununla birlikte, günümüzde Gürcistan’da bir zirvenin Arcevani, bir köyün Arcevan-Sarvani adı taşıyor olması, Gürcülerin yaşadığı coğrafyada Arcevani adının kullanıldığını göstermektedir. Ayrıca Gürcü soyadı Arcevanidze (არჯევანიძე) de aynı kökten gelir.

DEMOGRAFİ
Arcevani’nin görece erken döneme ait nüfus bilgisi, 1835 tarihli Osmanlı nüfus tespiti üzerinden verilebilir. Bu tarihte Arcevani’nin nüfusu 78 hane ve 250 erkek olarak kaydedilmiştir. Osmanlı Devleti geleneksel olarak sadece erkek nüfusu tespit ediyordu. Bundan dolayı köyün toplam nüfusunu bulmak için bir o kadar da kadın nüfusu eklemek gerekir. Bunun sonucunda köyde 500 kişinin yaşadığı ve hane başına ortalama 6,4 kişinin düştüğü ortaya çıkar (6:I.317).

Yaklaşık 40 yıl sonra, 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesine göre Arcevani’nin nüfusu 26 hanede yaşayan 85 kişiden oluşuyordu. Osmanlı idaresinin bu tarihte de sadece erkek nüfusunu tespit ettiği bilinmektedir. Erkek nüfusu kadar kadın nüfusu eklenince, Arcevani’de 170 kişinin yaşadığı ve hane başına ortalama 6,5 kişinin düştüğü ortaya çıkar (2:VIII.359). Hem 1835 tarihli nüfus tespitinde hem de 1876 yılı verilerinde köydeki ailelerin kalabalık bir yapıya sahip olmadığı görülmektedir.

Arcevani’de 1935 genel nüfus sayımında 317 kişinin yaşadığı tespit edilmiştir (7:23). Yüz yıllık süre içinde köyün nüfusunun artmayıp azalmış olması dikkat çekicidir. Bu durum köyden göçle açıklanabilir. Günümüzde ise köyde yaklaşık 100 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Arcevani, erken ve geç orta çağda Gürcü devletlerinin hüküm sürdüğü Tao bölgesinin bir köyüydü. Osmanlılar burayı 16. yüzyılın ilk yarısında bu devletlerden biri olan Samtshe-Saatabago’dan (1268-1625) ele geçirdi. Aynı yüzyılda köy önce Livane sancağına, bir süre sonra da Çıldır Eyaleti’ne bağlandı. Osmanlı idaresinin 1835 tarihinde gerçekleştirdiği nüfus tespitinde Arcevani, Livane-i Ulya sancağının Kavkaseti nahiyesine bağlı bir köydü (6:I.317).

Arcevani, 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesine göre Lazistan sancağının Livana kazasına bağlıydı. Tarımla geçinen köyde hayvan varlığı olarak 40 öküz, 50 inek, 470 keçi ve 300 koyun tespit edilmiştir (2:VIII.359). 93 Harbi’nin (1877-1878) bir sonucu olarak 1878’de Livana kazası Rusya İmparatorluğu’na geçince, Arcevani köyü de Kiskim kazasına bağlandı.

1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Arcevani, Artvin vilayetinin Yusufeli kazasının merkez nahiyesinin köylerinden biriydi (3:82). 1935 genel nüfus sayımında aynı idari konuma sahip olmakla birlikte, bu tarihte Yusufeli kazası Erzurum vilayetine bağlıydı. Türkçe kaynaklarda Arcivan, Arcıvan, Arçivan ve Arcıvın olarak yazılmış olan Arcevani adı, “yabancı kökten geldiği” için 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Balalan olarak değiştirilmiştir (7:707). Bununla birlikte köyün eski adı, bir süre daha yeni adıyla birlikte, “Balalan (Arcıvın)”, “Balalan (Arçivan)” biçiminde resmî kayıtlarda kullanılmıştır (4; 5).

TARİHSEL YAPILAR
Arcevani’de, biri Konalar mahallesinde, diğeri “Kilise Sırtı” adlı mevkide olmak üzere, iki kilisenin varlığı bilinmektedir. Konalar mahallesindeki kiliseden bugüne sadece küçük kalıntılar ulaşmıştır. Bu kalıntılardan kilisenin harç kullanılarak inşa edildiği anlaşılmaktadır. Burada bir kilisenin var olduğunu köylüler de teyit etmektedir. Köyün Cami mahallesinde, “Kilise Sırtı”ndaki kiliseden küçük duvar parçaları ile birkaç adet kesme taş kalmıştır. Bu mevkinin adının “Kilise Sırtı” olması burada bir kilisenin varlığına işaret ettiği gibi, köylüler de burada eskiden kilise bulunduğunu teyit etmektedir (1:92-93; 6:I.318).

KAYNAKÇA:
1. ^ 2016 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2017.
2. ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt.
3. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928.
4. ^ 1960 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1963.
5. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.
6. ^ Taner Artvinli, Yusufeli Külliyâtı, İstanbul, 2013, 2 cilt.
7. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
8. ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968.