DABAKETİLİ (Gürcüce: დაბაკეთილი; okunuşu.: “dabak’etili”), tarihsel Şavşeti bölgesinin yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin ilinin Şavşat ilçesinin bir köyüdür. Adı 1925’te Yaşar (sonra Yaşarköy) olarak değiştirilmiştir.
Dabaketili, Şavşat’ın kuzeyinde yer alır. Bu kasabaya 8 km uzaklıktadır. Çevresinde Veli (Ciritdüzü), Tbeti (Cevizli), Tsihisdziri (Kayadibi), Morğeli (Kurudere) adlı köyler bulunmaktadır.
KÖYÜN ADI
Bugün Yaşarköy adıyla bilinen köyün eski adı, Dabaketili’dir. Gürcüce bir yer adı olan Dabaketili, Türkçeye Dabaketil / Dabagetil olarak girmiştir. Nitekim 1835 tarihli Osmanlı nüfus defterinde ve Artvin vilayeti üzerine 1927 tarihli Osmanlıca kaynakta Dabaketil / Dabagetil (داباكەتیل) olarak geçer (1:18; 2:160). 93 Harbi’nin (1877-1878) ardından Şavşeti bölgesini ele geçiren Ruslar da köyü Dabaketil (Дабакетил) adıyla kaydetmiştir (3).
Dabaketili (დაბაკეთილი), “daba” (დაბა: köy, kasaba) ve “ketili” (კეთილი: iyi, güzel) kelimelerinden türemiş bir yer adıdır ve “iyi köy / güzel köy” anlamına gelir. Yöre halkının telaffuz biçimine bakarak köyün adının Tbaketili (ტბაკეთილი) olma ihtimali de vardır. Tbaketili ise “İyi göl / güzel göl” anlamına gelir. Nitekim 1904 yılında Klarceti ve Şavşeti bölgelerini gezen kültür tarihçisi Niko Mari de köydeki küçük gölden söz etmiştir (4:143).
DEMOGRAFİ
Dabaketili köyünün görece erken döneme ait nüfus bilgisi, 1835 tarihli Osmanlı nüfus defteri üzerinden verilebilir. Söz konusu nüfus defterine göre köyde 11 hanede 44 erkek yaşıyordu. Osmanlı idaresi geleneksel olarak vergi tahsil etme ve askere alma amacıyla sadece erkek nüfus tespit ediyordu. Bundan dolayı köyün toplam nüfusunu bulmak için erkek sayısı kadar kadın eklemek gerekir. Bunun sonucunda Dabaketili’nin nüfusunun 88 kişiden oluştuğu ortaya çıkar (1:18, 27-28).
Şavşeti bölgesini 93 Harbi’nde (1877-1878) ele geçiren Rusların 1886 tarihli nüfus tespitine göre köyde 85 kişi yaşıyordu. Bu nüfusun tamamı Türk olarak kaydedilmiştir (3). Oysa Niko Mari’nin Klarceti ve Şavşeti bölgelerini dolaştığı 1904 yılında bile köyde Gürcüce Lertsamidze (ლერწამიძე) ve Mortulidze (მორთულიძე) soyadlarını taşıyan aileler yaşıyordu (4:142).
Dabaketili, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespiti sırasında, 27 hanede yaşayan 139 kişiden oluşan bir nüfus barındırıyordu (5). 1935 genel nüfus sayımında köyün nüfusu fazla artmamış, 147 kişiye yükselmiştir (6:386). Günümüzde köyde yaklaşık 65 kişi yaşamaktadır.
TARİHÇE
Dabaketili, orta çağda Gürcistan’ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Şavşeti‘de yer alır. Şavşeti bölgesi yazılı kaynaklarda ilk kez 8. yüzyılda geçmektedir. Bununla birlikte Tskalsimeri’deki kazılarda Tunç Çağı’na ait baltaların bulunması, bu bölgenin çok eskiden beri bir yerleşme alanı olduğunu göstermektedir (7:8). Öte yandan Dabaketili’de orta çağdan kalma kilisenin varlığı, bu köyün Osmanlı döneminden önce bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Çünkü Osmanlıların Gürcülerden ele geçirdiği köylerde, halkı Müslümanlaştırıldığı için yeni kilise yapılmamıştır.
Dabaketili ve Şavşeti’yi Osmanlılar 16. yüzyılın ortasında Gürcülerden ele geçirdi. Sonraki dönemde bu bölge ve köy, Çıldır Eyaleti sınırları içinde kaldı. Nitekim Osmanlı idaresinin vergi tahsil etme ve askere alma amacıyla gerçekleştirdiği 1835 yılındaki nüfus tespiti sırasında Dabaketili, bu eyaletin Şavşat (Satlel) sancağının köylerinden biriydi (1:18, 27-28). Osmanlı egemenliğinin son döneminde, Rus ordusunda görevli Gürcü general ve coğrafyacı Giorgi Kazbegi, 1874 yılında Şavşeti ve Klarceti bölgeleriyle ilgili günlüklerinde, Şavşat’ın düzlük bölümünün Garkloba köyünden başladığını belirtmiş, teraslar halindeki bu düzlüklerde bulunan köyleri saymış, üçüncü terasta Tbeti ile Dabaketili’nin yer aldığını yazmıştır (8:81-82).
Dabaketili, uzun süre Osmanlı yönetimi altında kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Osmanlılar yenilince Rusların eline geçti. Rus idaresinde Artvin sancağının (okrug) Şavşat-İmerhevi kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kaza içinde Garkloba nahiyesinin (сельское общество: kırsal topluluk) 10 köyünden biriydi. Nüfus açısından Dabaketili, Turmanidze‘den sonra bu nahiyenin en küçük ikinci köyüydü (3).
Dabaketili, Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarında Rus idaresinin sona ermesinden bir süre sonra, bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. 1921 yılında, Sovyet Rusya’nın Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti, Artvin ve Ardahan bölgelerini boşaltması için Gürcistan hükümetine ültimatom verdi. Gürcistan hükümetinin bu iki bölgeden çekilmesi üzerine Dabaketili köyü fiilen Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması uyarınca da köy Türkiye’ye bırakıldı (9:II.41).
Dabaketili, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespiti sırasında, “Dabagetil” adıyla Artvin livasının Şavşat kazasının Meria nahiyesinin bir köyüydü (5). Dabaketili / Dabagetil Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Yaşar olarak değiştirildi (10:188). Dabaketili, 1935 genel nüfus sayımında, Rize ve Artvin vilayetlerinin birleştirilmesiyle kurulmuş olan Çoruh vilayetinin Şavşat kazasının Meria nahiyesinin köylerinden biriydi (6:386). Adının değişmiş olmasına karşın, köyün eski adı yeni adıyla birlikte, “Yaşar (Dabagetil)” biçiminde resmi yayınlarda uzun süre kullanılmıştır (11).
TARİHİ YAPILAR
Dabaketili’de bugüne ulaşmış tek tarihsel yapı, tek nefli Dabaketili Kilisesi’dir. Bugüne kalıntıları kalmış olan bu kilise (9,5 x 5,5 m), bugünkü Cami mahallesinin 500 metre kuzeybatısında bulunuyordu. Klarceti ve Şavşeti bölgelerini gezmiş olan Niko Mari de 1904 yılında bu kilisenin yıkık olduğunu yazmıştır. Yapının bugüne kalan batı duvarı 4,5 metre uzunluğundadır. Bu duvarın en yüksek kısmı 1 metre kadardır. Orta çağdan kalma Dabaketili Kilisesi’nin dolgu tipi duvarlarının moloz taşlarla harç kullanılarak inşa edilmiş olduğu bu duvar kalıntısından anlaşılmaktadır. Geriye kalan yapı malzemesi, dolgu duvarların iç ve dış cephelerinde kesme taş kullanıldığını göstermektedir. Köylülerin verdiği biligiye göre köyde, “Nakilisevi” (kilise yeri) denilen yerde eskiden ikinci bir kilise bulunuyordu (12:27; 4:148; 7:81).
KAYNAKÇA:
1. ^ Ecem Kutlu, Şavşat Nüfus Defteri (1835) – Transkripsiyon ve Değerlendirme, Artvin, 2020.
2. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927.
3.^ “Şavşat-İmerhevi kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
4. ^ Niko Mari, Klarceti ve Şavşeti Gezi Günlükleri, Batum, 2015 (Birinci basım: 1911, Petersburg, Rusça).
5. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
6. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
7. ^ Şavşeti (Gürcüce), Mamia Pağava, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Meri Tsintsadze, Malhaz Çoharadze, Zaza Şaşikadze, Nugzar Tsetshladze, Tamaz Putkaradze, Maia Baramidze, Cemal Karalidze, Vardo Çoharadze, Tiflis, 2011.
8. ^ Giorgi Kazbegi, Bir Rus Generalinin Günlükleri – Türkiye Gürcistanı’nda Üç Ay (Çeviri: Rıdvan Atan), 2019.
9. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt.
10. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci baskı 1927).
11. ^ 1975 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1977.
12. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
TAO-KLARCETİ 