Cara

CARA (Gürcüce: ჯარა; okunuşu: “cara”), tarihsel  Klarceti bölgesindeki yerleşmelerden biridir. Bugün Artvin ilinin Ardanuç  ilçesine bağlı bir köydür. Adı 1925 yılında Çıralar olarak değiştirilmiştir. 

Cara, Ardanuç’un güneyinde yer alır. Bu kasabaya 10 km uzaklıktadır. Çevresinde Sagara (Sakarya), Mukeri (Tepedüz), Tanzoti (Aydınköy) ve Araveti  (Torbalı) adlı köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Bugün Çıralar adını taşıyan yerleşmenin bilinen en eski adı, Cara’dır. Gürcüce bir yer adı olan Cara, Türkçe kaynaklarda Cara ve Çara olarak geçer (1:83; 2:72). Artvin vilayeti üzerine 1927 tarihli Osmanlıca kaynakta da Cara (جارا) biçiminde yazılmıştır (3:116). 93 Harbi’nin (1877-1878) ardından Artvin bölgesine hakim olan Ruslar da köyü Çara (Чара) adıyla kaydetmiştir (4).

Gürcüce “cara” (ჯარა), ip eğirme çıkrığı, ağaçtan yekpare kesilen tekne benzeri arı kovanı ve ahşap üzüm teknesi anlamları taşıyan bir kelimedir. Nitekim köy, tekneyi andıran bir arazide yer alır ve bundan dolayı da “tekne” anlamında Cara olarak adlandırılmış olmalıdır. Köyde ayrıca Gürcüce Zirkedi (ზირქედი) adını taşıyan bir yer adı bulunmaktadır. Osmanlılar köyü Gürcülerden ele geçirdiği için “Cara” adı Türkçeye Gürcüceden girmiştir (5:194; 6).

DEMOGRAFİ
Cara köyünün hayli erken döneme ait nüfus bilgisi, 1574 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defteri üzerinden verilebilir. Bu tarihte Cara’da tamamı Hristiyan olan 6 hane (yaklaşık 30 kişi) yaşıyordu. Köyün bu tarihte çok küçük bir yerleşme olduğu bu kayıttan anlaşılmaktadır. Defter-i Mufassal-i Liva-i Ardanuç adlı ve 1595 tarihli Osmanlı tahrir defterinde de köyü oluşturan bu 6 hane Hristiyan olarak kaydedilmiştir. Askere alma ve vergi toplama amacıyla Osmanlı idaresinin 1835 yılındaki tespitine göre Cara’da 16 hanede 41 erkek yaşıyordu. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, köyün nüfusunun 82 kişiden oluştuğu ortaya çıkar (7:35, 38).

Artvin bölgesinin 93 Harbi’nin (1877-1878) ardından Rusların eline geçmesinden yaklaşık 10 yıl sonra, 1886 yılındaki tespite göre Cara’da 94 kişi yaşıyordu (4). Nüfusun tamamı “Türk” olarak kaydedilmişti. Artvin bölgesinin Gürcistan tarafından Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922 yılındaki tespite göre, Cara’nın nüfusu 5 hanede yaşayan 21 kişiden buluşuyordu. Bu tespitte de nüfusun tamamı “Türk” olarak yazılmıştır (9). Eski bir Gürcü yerleşmesi olan köyün nüfusunun “Türk” olarak kaydedilmiş olması, demografik yapının değiştiğini veya Müslüman olmuş Gürcülerin “Türk” olarak yazıldığını göstermektedir. Öte yandan köyün nüfusunun 1574 yılındaki nüfustan bile az olması, Rus idaresi sırasında Cara’dan büyük bir göçün gerçekleştiğine işaret etmektedir.

Cara köyünde 1935 yılında 57 kişi yaşıyordu (9:92). Günümüzde köyün nüfusu yaklaşık 40 kişiden oluşmaktadır.

TARİHÇE
Cara, orta çağda Gürcistan’ı oluşturan bölgelerden biri olan Klarceti‘de yer alır. Osmanlılar Cara köyünü, birleşik Gürcü Krallığı’nın ardından bu bölgeye hakim olan Samtshe Atabeyliği’inden 1551 yılında ele geçirdi. Ardından Ardanuç bir livaya dönüştürüldü ve Cara da bu livanın Ardanuç nahiyesine bağlandı. 1574 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan ve 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Liva-i Ardanuç adlı Osmanlı tahrir defterleri üzerinden Cara’nın bir Hristiyan (Gürcü) köyü olduğu söylenebilir (7:35, 38).

Cara, uzun süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından Çarlık Rusya’sının eline geçti. Rus idaresinde, 1886 yılındaki nüfus tespitine göre Cara, Artvin sancağının (okrug) Ardanuç kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kaza içinde Tanzoti nahiyesinin (сельское общество: kırsal topluluk) dört köyünden biriydi. Nüfus açısından bu nahiyenin en küçük köyüydü (4).

Cara, Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna doğru bölgede Rus idaresinin sona ermesinin ardından bağımsız Gürcistan’ın (1918-1921) sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin verdiği ültimatom üzerine Gürcü hükümetinin Artvin ve  Ardahan bölgelerinden çekilmesiyle köy fiilen Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla da Cara Türkiye’ye bırakıldı (10:II.41).

Cara, 1922 nüfus cetveline göre Artvin livasının (sonra vilayet) Ardanuç nahiyesine bağlıydı. Cara adı, “Türkçe kökenli olmadığı” için 1925 yılında Çıralar olarak değiştirildi (11:142). 1935 genel nüfus sayımında Cara, Rize ve Artvin vilayetlerinin yerine kurulmuş olan Çoruh vilayetinin Artvin kazasının Ardanuç nahiyesine bağlıydı (9:92). Adının değişmesine rağmen köyün eski adı yeni adıyla birlikte “Çıralar (Çara)” biçiminde geç döneme kadar resmi yayınlarda kullanılmıştır (12).

KAYNAKÇA:
1. ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, 2013.
2. ^  1960 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1963.
3. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927. 
4. ^ “Ardanuç kazası (1886 Yılı)” (Rusça). 
5. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
6. ^ “ჯარა” – Büyük Gürcüce-İngilizce Sözlük.
7. ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016. 
8. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.  
9. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
10. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt. 
11. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci basım 1927). 
12. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.