Zğapor

ZĞAPOR, tarihsel Tao bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Artvin ilinin Yusufeli ilçesine bağlı bir köydür. Köyün adı 1959 yılında Sarıgöl, ardından Taşkıran olarak değiştirilmiştir.

Zğapor, Yusufeli kasabasının kuzeyinde yer alır. Bu kasabaya 24 km uzaklıktadır. Çevresinde Utavi (Bostancı), Vanishevi (Küplüce) ve Parhali (Altıparmak) gibi köyler bulunmaktadır.

TARİHÇE
Parhali vadisinde yer alan yerleşimin adı Türkçe kaynaklarda Zığapor, Zigapor ve Zapor gibi farkı biçimlerde geçer. Nitekim 1835 tarihli nüfus defterinde Zığapor / Zğapor (زغابور) olarak kaydedilmiştir. Köyün adının Ermenice “balık deresi” anlamındaki “Tsgapor”dan geldiğine dair bir görüş bulunmaktadır (1:I:367-368). Bununla birlikte köyde Cevanet-i (ჯევანეთი), Gozanet-i (გოზანეთი), Şavlağet-i (შავლაღეთი), Van-i (ვანი), Akaket-i (აკაკეთი), Bunara (ბუნარა), Gasmaliket-i (გასმალიქეთი), Girgolet-i (გირგოლეთი), Vaket-i (ვაკეთი), Oçvanket-i (ოჭვანკეთი), Sura (სურა), Satibe (სათიბე) ve Uban-i (უბანი) gibi Gürcüce yer adları köyün eskiden bir Gürcü yerleşmesi olduğunu da düşündürmektedir (2:102, 496).

Nitekim Zğapor köyü, orta çağda Gürcistan’ın bir parçası olan Tao bölgesinde yer alır. Osmanlılar bu bölgeyi 16. yüzyılın ortasına doğru Gürcülerden ele geçirmiştir. Ancak erken dönem Osmanlı kayıtlarında köyün adı geçmemektedir. 1835 yılında Osmanlı idaresinin askere alma ve vergi toplama amacıyla sadece erkek nüfusunu tespit ettiği sırasında köyün adı Zığabor (زغابور) biçiminde yazılmıştır. Bu tarihte köyde 126 hanede 366 erkek kaydedilmiştir (1:I:368; 2:102). Erkek sayısı kadar kadın eklenince Zğapor köyünün toplam nüfusunun yaklaşık 732 kişiden oluştuğu ortaya çıkar.

Zğapor, 19. yüzyılın ikinci yarısında Trabzon Vilayeti’nin sancaklarından biri olan Lazistan sancağına bağlıyı. Köy bu sancağın içinde Livana kazasında yer alıyordu. 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesinde adı Zğapur / Ziğapor (ذغاپور) olarak yazılmış olan köyde 88 hanede 357 kişi yaşıyordu. Bu tarihte köyde hayvan varlığı olarak 60 öküz, 30 inek, 20 at, 603 keçi ve 200 koyun tespit edilmiştir (3:VIII:358-359). Ertesi yıl başlayan 93 Harbi’nin (1877-1878) ardından 1878 yılında imzalanan Berlin Antlaşması’yla Livana kazası Osmanlı Devleti tarafından Rusya’ya bırakılınca, Zğapor da Kiskim kazasına bağlandı.

Zğapor köyü, 1940 genel nüfus sayımında Çoruh vilayetinin Yusufeli kazasının merkez nahiyesine bağlıydı ve nüfusu 936 kişiden oluşuyordu (4:170). Zğapor “yabancı kökten geldiği” için köyün adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Sarıgöl olarak değiştirildi. Nitekim köyün adı 1960 genel nüfus sayımında Sarıgöl olarak geçer. Sarıgöl aynı zamanda dokuz köyden oluşan bucaktı ve Sarıgöl köyü bu bucağın merkeziydi (5:76). 1965 genel nüfus sayımında Sarıgöl köyünün nüfusu 1.668 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde 288 kişi okuma yazma biliyordu. Nüfusu 8.622 kişiden oluşan Sarıgöl bucağında ise, sadece 1.711 kişi okuryazardı (6:90). Kısa bir süre sonra köyün adı, burada yetişmiş taş ustalarına atfen Taşkıran olarak yeniden değiştirilmiştir (1:I:367). Nitekim 1968 tarihli köy listesinde köyün yeni adı Taşkıran, eski adı Zigapor olarak geçer (7:502).

KAYNAKÇA:
1. ^ Taner Artvinli, Yusufeli Külliyâtı, İstanbul, 2013, 2 cilt.
2. ^ Tao (Gürcüce), Mamaia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Merab Halvaşi, Cimşer Çhvimiani, Cemal Karalidze, Batum, 2020.
3. Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt.
4. ^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946.
5. ^ 1960 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1963.
6. ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968.
7. ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968.