LOMİKETİ (Gürcüce: ლომიკეთი; okunuşu: “lomik’eti”), tarihsel Klarceti bölgesinde, Murgul Vadisi’ndeki yerleşim yerlerinden biridir. Murgul Çayı’nın sol kıyısında yer alır ve günümüzde Başköy‘ün bir mahallesidir (1:180; 2:332).
TARİHÇE
Gürcüce bir yer adı olan Lomiketi (ლომიკეთი), Lomikedi’den (ლომიქედი) değişime uğramıştır. Lomikedi ise “aslan tepe” anlamına gelir (1:180-181). Nitekim köyün adı 1925 yılında “Arslanlı” olarak değiştirilmiştir (3:144). Artvin bölgesinde Gürcüce “tepe” anlamındaki “kedi” (ქედი) kelimesi Şuşanaketi (შუშანაკეთი), Haçiketi (ხაჭიკეთი), Siniketi (სინიკეთი) gibi başka yer adlarında da “keti”ye (კეთი) dönüşmüştür (4:184).
Lomiketi, Türkçeye Lomiket (لومكت) olarak girmiştir (5:120). Bununla birlikte 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesinde sehven Domiket (دومكت) biçiminde yazılmıştır (6:VIII.354).
Lomiketi’in eski tarihine ilişkin bilgi yoktur. Bu yerleşmeyi Osmanlılar 16. yüzyılın ortalarında Gürcülerden ele geçirdi. Çıldır Eyaleti içinde yer alan Lomiketi, 19. yüzyılın ikinci yarısında Trabzon Vilayeti’nde Lazistan sancağına bağlı Livana kazasının köylerinden biriydi. 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesine göre köyde 11 hanede 35 kişi yaşıyordu. Salnamede belirtilmemiş olmasına karşın, bu tarihte Osmanlı idaresinin sadece erkek nüfusunu tespit ettiği bilinmektedir. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, köyün toplam nüfusunun yaklaşık 70 kişiden oluştuğu ortaya çıkar (6:VIII.355). Köyün nüfusunun Gürcülerden oluştuğu, 1886 ve 1922 yıllarındaki nüfus tespitlerinden anlaşılmaktadır.
Lomiketi, 93 Harbi’nin (1877-1878) ardından kurulan Rus idaresi sırasında, 1886 nüfus tespitine göre Artvin sancağına (okrug) bağlı Artvin kazasının (uçastok) sınırları içinde Çhaleti nahiyesine bağlı Başköy‘ün bir mahallesi olarak kaydedilmiştir. 1925 yılında Bakırköy olarak adlandırılan ve bugün Başköy’ün bir mahallesi olan Çhaleti’nin bu sırada önemli bir yerleşme olduğu görülmektedir. 1886 yılında Başköy’ün nüfusu, 24 hanede yaşayan 140 kişiden oluşuyordu. Nüfusun tamamı Gürcü olarak kaydedilmiştir. Ancak bu nüfusun ne kadarının Lomiketi’de yaşadığını bu kayıttan tespit etmek mümkün değildir (7; 8:24).
Lomiketi, Rus idaresinin ardından bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespiti sırasında “Lomiked” olarak kaydedilmiş olan köyün nüfusu 8 hanede yaşayan 35 kişiden oluşuyordu. Bu tarihte de Lomiketi’nin nüfusu Gürcü olarak kaydedilmiştir. Bu sırada Borçka kazasının Murgul nahiyesine bağlı olan köyün nüfusunun 1876 yılına göre yarı yarıya azalmış olduğu görülmektedir. Köylülerin Osmanlı ülkesine göç etmiş olduğu anlaşılmaktadır. Nitekim Gölcük ilçesinin Ayvazpınarı köyüne göç eden Gürcülerin bir kısmı Lomiketi’den gitmiştir (9; 10:265).
Lomiketi Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Arslanlı olarak değiştirildi. Yeni yer adı Gürcüce yer adının bir tür çevirisinden ortaya çıkmıştır. Bu durum Artvin’de Gürcü yer adlarını değiştiren komisyonun eski yer adlarının anlamlarını bildiğini göstermektedir. Ertesi yılki nüfus tespitinde köyde 10 hanede 39 kişi yaşıyordu (3:144). Lomiketi, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde “Arslanlı” adıyla Murgul nahiyesinin bir köyü olarak geçer (11:79). Ancak 1935 genel nüfus sayımında adının geçmemesi, Arslanlı köyünün bu iki tarih arasından bir mahalle olarak Başköy’e bağlandığını göstermektedir (12:26).
TARİHSEL YAPILAR
Lomiketi’deki tek tarihsel yapı eski bir camidir. Bugün Arslanlı Camii olarak bilinen Lomiketi Camisi’nin yapılış tarihi bilinmemektedir. İnşa edildiği tarihte camiye konmuş bir kitabe de mevcut değildir. Bununla birlikte, kapısının üst kısmına “Muhitin İslam Alimin İlk Rehberi Molla Hamit Cana Hoca Camisi. Yapılış Tarihi 1520” biçimindeki yazı yer alır. Latin harfli bu yazının sonradan yazıldığı anlaşılmaktadır. Bundan dolayı caminin 1520 yılında yapıldığı da kuşkuludur. Bu küçük taş yapının içinin ve dışının sıvanarak badanalanmış olması, başka bir yapının camiye dönüştürülmüş ya da başka bir yapının malzemesiyle inşa edilmiş olma ihtimalini akla getirmektedir. Camiye kuzey cephesindeki basık ve kemerli bir kapıdan girilir. Mimari özelliği olmayan Lomiketi Camisi, kısmen onarılmıştır ve günümüzde de kullanılmaktadır (13).
KAYNAKÇA:
1. ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, 2013.
2. ^ Eter Beridze, Nigali (Gürcüce), Tiflis, 2009.
3. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 2010 (Birinci basımı 1927).
4. ^2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
5. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927.
6. ^Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt.
7. “Artvin kazası (1886 Yılı)” (Rusça)”.
8. ^Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), Tiflis, 2019.
9.^Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
10. ^Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016.
11. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları(Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 79.
12. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
13. ^ “Arslanlı Camii – Artvin” – Türkiye Kültür Portalı.
TAO-KLARCETİ 