Araveti

ARAVETİ (Gürcüce: არავეთი; okunuşu: “araveti”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin iline bağlı Ardanuç ilçesinin bir köyüdür. 1925 yılında adı Torbalı olarak değiştirilmiştir.

Araveti, Ardanuç kasabasının güneybatısında yer alır. Bu kasabaya 6 km uzaklıktadır. Çevresinde Ortisi (Örtülü) ve Cara (Çıralar) adlı köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Köyün en eski adı Araveti’dir. Gürcüce olan bu yer adı Türkçeye Aravet olarak girmiştir. Muvahhid Zeki’nin Artvin hakkındaki kitabında da Aravet (آراوهت) olarak geçer (1:116).93 Harbi’nde (1877-1878) Klarceti bölgesini ele geçiren Ruslar da köyü Aravet (Аравет) olarak kaydetmiştir (2). Adı değiştirilmiş olduğu halde 1933 tarihli köy istesinde köyün adı Aravet olarak verilmiştir (3:47).

Araveti adı, güneyden esen ılık rüzgâr anlamına gelen Gürcüce “aravi” (არავი) kelimesinden türemiş olmalıdır. Araveti da bu rüzgârı alan yer anlamına gelir. Araveti, tarihsel Gürcü coğrafyasında yaygın bir yer adıdır. Tao-Klarceti bölgesinde bu adı taşıyan başka mevkiler de bulunmaktadır (4:57).

DEMOGRAFİ
Araveti köyünün en erken döneme ait nüfusu, 1574 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defteri üzerinden verilebilir. Bu defterde köyde 6 hane kaydedilmiştir. Bu hanelerden 4’ü Hıristiyan, 2’si Müslümandı. Her hanede ortalama 5 kişinin yaşadığı kabul edilirse, Araveti’nin nüfusunun 30 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. Köyün nüfusunun bu kadar az olması, Omanlıların eline geçmesi üzerine Hıristiyan nüfusun bir kısmının göç etmesiyle açıklanabilir. 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Liva-i Ardanuç adlı Osmanlı tahrir defterinde sadece 3 hane (yaklaşık 15 kişi) kaydedilmiştir. Bu üç hanenin de Hıristiyan olması, köyde İslam dinine geçmiş olanların başka bir köye yerleştirildiği anlamına gelebilir (5:35).

Osmanlı idaresinin vergi tahsil etme ve askere alma amacıyla 1835 yılında gerçekleştirdiği nüfus tespitinde Araveti’de 21 hane ve 51 erkek kaydedilmiştir. Köyün toplam nüfusunu bulmak için erkek sayısı kadar kadın eklenince, bu tarihte Araveti’de yaklaşık 102 kişinin yaşadığı ortaya çıkar. Hane başına yaklaşık 5 kişinin düşmesi, ailelerin kalabalık olmadığını göstermektedir (5:35).

Araveti’de kadın ve erkek nüfusu bir arada ilk kez Rus idaresi tarafından tespit edilmiştir. 1886 yılındaki bu tespite göre köyde 111 kişi yaşıyordu. Nüfusun tamamının “Türk” olarak kaydedilmiş olaması, köyün Hıristiyan nüfusunun Müslüman olduktan sonra asimile olduğunuda göstermektedir. Bununla birlikte, Osmanlı idaresi sırasında köyün demografik yapısı değiştirilmiş de olabilir (2).

1922 yılına gelindiğinde Araveti’nin neredeyse boşaldığı görülmektedir. Bu tarihte köyde 3 hanede 10 kişi yaşıyordu. Bu tespitte de köyün nüfusu “Türk” olarak kaydedilmiştir. Rus idaresi sırasında nüfusun büyük kısmının Osmanlı ülkesine göç ettiği anlaşılmaktadır (6).Araveti’nin nüfusu 1926 yılında 52 kişiye, 1935 yılında da 60 kişiye çıkmıştır (7:142; 8:367). Günümüzde köyde yaklaşık 40 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Araveti, tarihsel Gürcistan’ın güneybatısını oluşturan bölgelerden biri olan Klarceti‘de yer alır. Bu bölge erken orta çağda Gürcülerin yönetim ve kültür merkezi olmuştur. Osmanılar Araveti’yi 16. yüzyılın ortasında, birleşik Gürcistan Krallığı’ndan sonra Klarceti bölgesine hakim olan Samtshe-Saatabago’dan (1268-1625) ele geçirdi. Bu tarihten sonra Araveti, Ardanuç livasına bağlı Ardanuç nahiyesinin köylerinden biriydi. Ardanuç nahiyesi, sekizi boşalmış olmakla birlikte 58 köyü kapsıyordu ve Araveti, 1574 yılında nüfus açısından nahiyenin en küçük köylerinden biriydi. 1595 yılına gelindiğinde köyün bu konumunda bir değişiklik olmamıştı. 17. yüzyılın başlarında Ardanuç livası Çıldır eyaletine bağlandı ve Araveti de bu eyaletin köylerinden biri haline geldi.

Araveti, uzun süre Osmanlı idaresinde kaldıktan sora, 93 Harbi’nde (1877-1878) Rusların eline geçti. Rus idaresinde Araveti Artvin sancağına (okrug) bağlı Ardanuç kazasında (uçastok) yer alıyordu. Bu kazaya bağlı Tanzoti nahiyesinin (сельское общество: kırsal topluluk) dört köyünden biriydi. Nüfus açısından Cara’dan sonra bu nahiyenin ikinci küçük yerleşmesiydi (2). 

Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarında Rus idaresinin son bulmasının ardından bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kalan Araveti, Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali devam ederken Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (9:II.41). Araveti, Türkiye’ye bırakıldıktan sonra Artvin livasının (sonra vilayet) merkez kazasına bağlı Ardanuç nahiyesinin bir köyüydü (6). 1925’te köyün adı Torbalı olarak değiştirilmiştir (7:142). Bununla birlikte köyün eski adı yeni adıyla birlikte bir süre daha “Torbalı (Aravet)” biçiminde resmî kayıtlarda kullanılmıştır (10).

KAYNAKÇA:
1. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), İstanbul, 1927.
2. ^ “Ardanuç kazası (1886 Yılı) (Rusça).
3. ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) Dahiliye Vekâleti, İstanbul, 1933.
4. ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, 2013.
5. ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016.
6. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
7. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci baskı 1927).
8. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
9. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt.
10. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.