Orcohi

ORCOHİ – Tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Oruçlu adıyla Artvin ilinin merkez ilçesine bağlı bir köydür.

Etimoloji: Oruçlu köyünün eski adı Orcohi’dir. Orcohi (ორჯოხი) adı, Gürcüce iki anlamındaki “ori” (ორი) ve değnek anlamındaki “cohi” (ჯოხი) kelimelerinden oluşmuş olabilir (102). 16. yüzyılın ilk yarısına tarihlenen Gürcüce bir kaynakta Orcohi adı, “Orcohi Dağı” (ორჯოხის მთა) şeklinde geçer (139:22). Orcohi, Türkçede kaynaklarda Orcak, Orcuk ve Orucuk gibi farklı yazılışlarla yer alır. Nitekim 1835 tarihli Osmanlı nüfus defterinde “Orcak” veya “Orcuk” (اورجق) şeklinde yazılmıştır (111:328). Artvin vilayeti hakkında 1927 tarihli Osmanlıca yayında ise “Orucuk” (اوروجوق) biçimini almıştır (25:1927:112). Tao-Klarceti bölgesindeki iki köyün daha eski adı Orcohi’dir.

Tarihçe: Orcohi köyü, orta çağda Gürcistan’ı oluşturan bölgelerden biri olan Klarceti bölgesinde yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi 16. yüzyılın ortalarına doğru Gürcülerden ele geçirmiştir. Günümüzde de kullanılan çok sayıda Gürcüce yer adı bu dönemden kalmış olmalıdır (1:188). Gürcü asma cinslerinden Orcohuli de adını bu köyden alır.

Orcohi köyü, 1835 tarihli nüfus defterinden “Orcak” veya “Orcuk” (اورجق) adıyla Çıldır Eyaleti’ne bağlı Livane-i Ulya sancağının köylerinden biriydi. Osmanlı idaresinin askere alma ve vergi salma amacıyla sadece erkek nüfusunu tespit ettiği bu tarihte köyde 48 hanede 141 erkek yaşıyordu. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, Orcohi köyünün toplam nüfusunun yaklaşık 282 kişiden oluştuğu ortaya çıkar (111:328, 51-56).

Orcohi köyü, 19. yüzyılın ikinci yarısında Trabzon vilayetine bağlı Lazistan sancağının sınırları içinde yer alıyordu. Bu sancağa bağlı Livana kazasının köylerinden biriydi. 1876 Trabzon vilayeti salnamesine göre köyde 50 hanede 189 kişi kaydedilmiştir. Ancak bu tarihte Osmanlı idaresi sadece erkek nüfusu tespit ediyordu. Erkek kadar kadın eklenince, köyün toplam nüfusunun 378 kişiden oluştuğu ortaya çıkar (27:357).

Orcohi köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca, savaş tazminatının bir parçası olarak Osmanlı Devleti tarafından Rusya’ya bırakıldı. Rus idaresinin 1886 nüfus tespitinde Orcoh (Орджохъ) şeklinde kaydettiği yerleşim, Artvin sancağının Artvin kazasına bağlı Tsria nahiyesinin üç köyünden biriydi. Nüfusu, 209’u erkek ve 196’sı kadın olmak üzere, 50 hanede yaşayan 405 kişiden oluşuyordu. Bu nüfus sayımında köy halkının tamamı Türk olarak kaydedilmiştir (86: “Batum oblastı” – 1342). Bununla birlikte, Gürcüce bir ada sahip olan köyde Mikieti (მიქიეთი), Bagati (ბაგათი), Vake (ვაკე), Orikikana (ორიქიყანა), Utieti (უთიეთი), Gori (გორი), Kapani (კაპანი), Zedvake (ზედვაკე), Leğvati (ლეღვათი) gibi Gürcüce yer adları günümüzde de kullanılmaktadır (1:188).

Orcohi köyü, Birinci Dünya Savaşı sonlarında Rusların Artvin sancağından çekilmesinin ardından Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Nitekim bu durum 7 Mayıs 1920 tarihinde Moskova Antlaşması’yla Sovyet Rusya tarafından da tanındı. Yaklaşık bir yıl sonra Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgalinin ardından imzalanan Moskova Antlaşması’yla Artvin bölgesi ve Orcohi köyü Türkiye’ye bırakıldı (114; 69:489).

Orçohi köyü, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespiti sırasında, bu livanın Sirya (Tsira) nahiyesinin on köyünden biriydi. “Orçuk” olarak kaydedilmiş olan köyde, 69 hanede 272 kişi yaşıyordu (22). 1876 ve 1886 yıllarıyla kıyaslandığında köyünün nüfusunun iyice azalmış olduğu görülmektedir. Orcohi, Orcuk veya Orçuk Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında “Oruclu” (sonradan Oruçlu) olarak değiştirilmiştir (25:1927:112). Tao-Klarceti bölgesindeki iki köyün daha eski adı Orcohi’dir. Oruçlu köyü, 1940 genel nüfus sayımında Çoruh vilayetine bağlı Artvin kazasının merkez nahiyesinin köylerinden biriydi ve nüfusu 427 kişiye çıkmıştı (40:167). Köyün 1965 genel nüfus sayımında 382 kişiden oluşan nüfusu içinde 204 kişi okuma yazma biliyordu (65:86).

Orcohi, Artvin bölgesinde bağcılığın önemli merkezlerinden biriydi. Artvin bölgesi dışında Gürcistan’da da yetişen Orcohuli asması, adını bu köyden almıştır. Eskiden Orcohi köyünde yetişen üzümle “Demiröz” markasıyla şarap imal ediliyordu (102). Giorgi Kazbegi de 1874 yılında, Çoruh Nehri’nin sol kıyılarında kül rengin hakim olduğu bölgelerde görkemli yeşil alanların göründüğünü, bunların Tsria ve Orcohi köylerinin üzüm bağları olduğunu yazmıştır. Bu sırada kendisine bu iki köyde Livana bölgesinin en iyi üzümlerinin yetiştiğinin söylendiğini belirtmiştir (11:107).
*