Andriatzminda

ANDRİATZMİNDA – Tarihsel Şavşeti bölgesindeki meskun yerlerden biridir. Günümüzde Artvin ilinin Şavşat ilçesine bağlı Çukur (Çihori) köyünün bir mahallesidir. 

Etimoloji: Andriatzminda (ანდრიაწმინდა) Gürcüce bir yer adı olup İsa’nın Havarileri’nden Andreas’ın Gürcüce adı olan Andria’dan (ანდრია) gelir. Gürcüce “tzminda” (წმინდა) ise, “aziz / azize” kelimelerinin karşılığıdır. Bu yer adının köyde Andria adına inşa edilmiş olan kiliseye dayandığı anlaşılmaktadır. Bu yer adı Türkçeye Ardiyasminda ve Adriasminda şeklinde girmiştir (30:61). Oysa Gürcistan’da Ahaltsihe bölgesinde Andriatzminda adını taşıyan köy ise, 1595 tarihli Osmnalı mufassal defterinde Andriazminda (اندریەذمندە) şeklinde kaydedilmiştir (41:III:221).

Tarihçe: Andriatzimda’nın yer aldığı Şavşeti bölgesi, tarihsel Gürcistan’ın sınırları içinde yer alıyordu. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi 16. yüzyılın ikinci yarısının hemen başında Gürcülerden ele geçirmiştir. Ardından Osmanlı idaresi bu bölgede Şavşat sancağını kurmuştur. Bu sancağın 1554 yılındaki yöneticisi, İosebiti adında bir Gürcü beyi (tavadi) idi (7:16). Andriazminda köyünde varlığı bilinen kilise de bu dönemden kalmış olmalıdır.

Andriatzminda eski Osmanlı kayıtlarında ayrı bir köy olarak yer almamıştır. Bununla birlikte Rus idaresi 1886 nüfusu sayımında bu yerleşimi, “Ardia-Tsminda” (Ардіа-цминда) şeklinde Çihori köyünün sekiz mahallesinden biri olarak kaydetmiştir. Diğer mahalleler ise Merkez (Çihori) mahalle, Brili (ბრილი), Tetraketi (თეთრაკეთი), Dasamobi (დასამობა), Libani (ლიბანი), Gegieti (გიგიეთი), Agara (აგარა), Nioleti (ნიოლეთი) ve Çedriuli (ჭედრიული) idi. Bu tarihte Andriatzminda’da sadece 3 hane yaşıyordu. Artvin sancağının Şavşet-İmerhevi kazasına bağlı olan Çihori köyünün toplam nüfusu ise, 47 hanede yaşayan 454 kişiden oluşuyordu. Köyde hane başına ortalama kişi sayısına bakarak Andriatzminda’nın nüfusunun yaklaşık 30 kişiden oluştuğu söylenebilir. Çihori köyü ile mahallelerinin nüfusunun tamamı Gürcü olarak kaydedilmiştir (86: “Batum oblastı” – 1479).

Klarceti ve Şavşeti bölgelerinde 1904 yılında araştırma gezisi yapan Nikolay Marr’ın gezi notlarında verdiği bilgiye göre Andriatzminda, Çihori köyünün sekiz mahallesinden biriydi. Diğer mahalleler köyün merkez mahallesi, Andriatzminda (ანდრიაწმინდა), Tetraketi (თეთრაკეთი), Dasamobi (დასამობა), Gigieti (გიგიეთი), Brili (ბრილი), Agara (აგარა), Nioleti (ნიოლეთი) ve Çedriuli (ჭედრიული) idi. Bu tarihte köylüler bu yerleşime “Tzitel-oğli” de diyorlardı (10: 223-224). “Tzitel-oğli” adı, halkının Hristiyan olmadan ve Andriatzminda Kilisesi inşa edilmeden önce, köyde Tziteladze (წითელაძე) sülalesinden insanların yaşadığını akla getirmektedir.

Alman coğrafyacı Richard Kiepert’in 1913 tarihli haritasında bu yerleşim “Andrija Tsminda” adıyla kaydedilmiştir. Andriatzminda bu haritada Çihori kötünün kuzeyinde, Tetraketi ile Lionidze köylerinin kuzeybatısında işaretlenmiştir (72).

Andriatzminda günümüzde de “Adriyasminda” adıyla Çukur köyünün bir mahallesidir. Köyde Zegani (ზეგანი), Urisaklavi (ურისაკლავი), Mariatzminda (მარიაწმინდა), Kvabitzina (ქვაბიწინა), Didaho (დიდახო) gibi çok sayıda Gürcüce yer adı bugün de kullanılmaktadır (1:181).

Tarihsel yapılar: Andriatzminda köyünde Hristiyan Gürcüler yaşıyordu. Bu yerleşime adını veren ve Havari Andria adına inşa edilmiş bir köy kilise bulunuyordu. Halkın Osmanlı döneminde Müslüman olmasıyla kilise cemaatini yitirmiş ve zaman içinde temellerine kadar yıkılmıştır (2:172).
*