Hoşureti

HOŞURETİ (Gürcüce: ხოშურეთი; okunuşu: “h’oşureti”), tarihsel Eruşeti bölgesindeki yerleşmelerden biridir. Günümüzde Ardahan ilinin Hanak ilçesinde yer alan bir köydür. Köyün adı 1959 yılında Dilekdere olarak değiştirilmiştir.

Hoşureti Hanak’ın güneydoğusunda yer alır. Bu kasabaya 17 km uzaklıktadır. Etrafında Berki (Börk), Guguba (Binbaşak), Veli (Sevimli) gibi köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Köyün bilinen en eski adı Hoşureti’dir. Bu yer adı 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde Hoşuret (خوشوریت) olarak yazılmış, Çoğuret (چوغوریت) köyün diğer adı olarak verilmiştir (1:I.487, II. 476.). Bu yer adı 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Hoşiret (خوشریت) biçimini almıştır (2:759). Ruslar ise köyün adını Hoşuret (Хошурет) biçiminde kaydetmiştir. Hoşureti Türkçe kaynaklarda Haşret, Hoşerit, Hoşret gibi değişik biçimlerde de yazılmıştır.

DEMOGRAFİ
Hoşureti’nin en erken döneme ait nüfusu, 1595 tarihli Osmanlı mufassal defteri üzerinden verilebilir. Ne var ki bu tarihte Ardahan-i Büzürg (Büyük Ardahan) livasının Meşe nahiyesine bağlı olan köy boş olarak kaydedilmiştir. Osmanlıların eline geçmesi üzerine Hoşureti’nin Hıristiyan nüfusu köyden göç etmiş olmalıdır. Bununla birlikte köyde 1878 yılında 8 hanenin yaşıyor olması, Hoşureti’nin Osmanlı döneminde yeniden meskun hale geldiğini göstermektedir (1:III.538).

Doksanüç Harbi’nde (1877-1878) Ardahan bölgesini ele geçiren Rusların 1886 yılındaki tespitine göre Hoşureti’de, 115’i Türk ve 14’ü Kürt olmak üzere 129 kişi yaşıyordu (3). Rus idaresi sırasında köyün nüfusu artmış, 1896’da 187, 1906’da 190 kişiye ulaşmıştır. Bu tespitlerdeyse, nüfusun tamamı Kürt olarak kaydedilmiştir (4:111). 1935 genel nüfusu sayımında Hoşureti’nin nüfusu 342 kişiye ulaşmıştı (5:178). Günümüzde köyde yaklaşık 200 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Gürcüce kaynaklarda Çuğureti (ჩუღურეთი) ve Hodureti (ხოდურეთი) olarak da geçen Hoşureti’de bulunan kale ile 10. yüzyılda inşa edilmiş kilise, buranın eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir (6:211, 388; 7:25). Kilisenin Gürcü Krallığı döneminde Gürcü kilisesi olarak inşa edildiği anlaşılmaktadır. Daha sonra birleşik Gürcü Krallığı sınırları içinde kalan köyü Osmanlı Devleti 1550 yılında, Gürcü atabeglerin yönettiği Samtshe-Saatabago’dan (1268-1625) ele geçirdi. 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterine göre Hoşureti, Ardahan-i Büzürg (Büyük Ardahan) livasının Meşe nahiyesine bağlıydı. Bu tarihte boşalmış olan köy, daha sonra yeniden meskun hale gelmiştir (1:I.487, II. 476, III.358).

Hoşureti, uzun süre Osmanlı idaresinde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın sonucunda Çarlık Rusya’nın eline geçti. Rus idaresi sırasında Hoşureti, Ardahan sancağının (okrug) Ardahan kazasına (uçastok) bağlıydı. Nakalakevi nahiyesinin (маркяз: merkez) köylerinden biriydi (3). Birinci Dünya Savaşı sonuna doğru bölgede Rus idaresinin sona ermesinin ardından Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin verdiği ültimatom üzerine Gürcü ordusunun çekilmesiyle bu köyünde yer aldığı Ardahan bölgesi Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla da Hoşureti Türkiye’ye bırakıldı (8:II.41).

1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Hoşureti, Kars vilayeti içinde Ardahan kazasının Hanak nahiyesine bağlıydı (2:759). Köyün adı, “yabancı kökten geldiği” için 1959 yılında, Dilekdere olarak değiştirildi (9:679). Bununla birlikte köyün eski adı yeni adıyla birlikte “Dilekdere (Hoşret)” biçimde uzun süre resmi kayıtlarda kullanıldı (10). 1992 yılında Ardahan il olunca, Dilekdere de bu ilin Hanak ilçesine bağlı bir köyü haline geldi.

TARİHSEL YAPILAR
Hoşureti köyünde biri kale, diğeri kilise olmak üzere iki tarihsel yapı yıkık halde günümüze ulaşmıştır. Hoşureti Kilisesi, köyün kıyısında yer alır. İrice taşlardan inşa edilmiş olan kilise (6×4 m), tek nefli bir yapıdır ve 10. yüzyıla tarihlenmektedir. Duvarlarının kalınlığı 75 cm’dir. Güneydeki giriş kapısı açıklığı ve doğudaki pencere açıklığı, kilisenin çatısı gibi zarar görmüştür. Dolgu sistemiyle inşa edilmiş olan duvarların iç cephedeki gri kesme taşları günümüze ulaşmıştır. Kilisenin duvarın dışına taşan apsisi vardır. Doğu cephesindeki pencerenin üst kısmında yer alan ve üzerinde kabartma  haç figürü bulunan taş yerinden çıkmış ve yere düşmüştür (7:25). Köydeki tarihsel eserlerdin diğer olan Hoşureti Kalesi, harç kullanılmadan inşa edilmiştir. Görece büyük bir yapı olan kaleden (57×43 m) geriye sadece yıkıntıları kalmıştır (6:388).

KAYNAKÇA:
1. ^  Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt.
2. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928.
3. ^ “Ardahan kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
4. ^  Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018.
5. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
6. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu(Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.
7. ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2015.
8. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt.
9. ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968.
10. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.