Boselta

BOSELTA – Tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerden biridir. Günümüzde Okumuşlar adıyla Artvin ilinin merkez ilçesine bağlı bir köydür. 

Etimoloji: Gürcüce bir yer adı olan Boselta (ბოსელთა), ahır anlamındaki “boseli” (ბოსელი) kelimesinden türemiş olup ahırlar anlamına gelir (102). Osmanlıların Gürcülerden ele geçirdiği topraklarda yer alan Ahaltsihe’nin Atzkuri nahiyesinde de Boselta adını taşıyan bir köy bulunuyordu ve bu köy 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde Boselta (بوسلته) seklinde kaydedilmiştir (41:III:142). Boselta adı geç dönemde Osmanlıca Boselt (بوصلت) olarak yazılmıştır (25:1927:113). Boselta adına tarihsel Tao-Klarceti’nin başka yerlerinde ve Gürcistan’ın bugünkü sınırları içinde de rastlanır (30:79).

Tarihçe: Boselta köyü, orta çağda Gürcistan’ı oluşturan bölgelerden biri olan Klarceti’de yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 16. yüzyılda Gürcülerden ele geçirmiştir. Öte yandan köyde 9. yüzyılda kurulmuş olan Gürcü manastırı Şatberdi Manastırı de buranın eski bir Gürcü yerleşimi olduğunu göstermektedir (2:45).

Boselta köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya’ya bırakıldı. Rus idaresinin 1886 nüfus sayımında Boselt (Босельтъ) adıyla kaydettiği köy, Artvin sancağının Artvin kazasına bağlı Gurcani nahiyesinin beş köyünden biriydi. Köydeki 29 hanede, 128’i erkek ve 127’si kadın olmak üzere, 255 kişi yaşıyordu. Eski bir Gürcü yerleşimi olan Boselta’nın nüfusu bu sayımda Türk olarak kaydedilmiştir (86:”Batum oblastı” – 1323).

Boselta, Birinci Dünya Savaşı sonlarında Rusların Artvin sancağından çekilmesinin ardından Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Nitekim bu durum 7 Mayıs 1920 tarihinde Moskova Antlaşması’yla Sovyet Rusya tarafından da tanındı. Yaklaşık bir yıl sonra Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgalinin ardından imzalanan Moskova Antlaşması’yla Artvin sancağı ve Boselta köyü Türkiye’ye bırakıldı (114; 69:489).

Boselta, 1922 nüfus cetveline göre Artvin livasının merkez kazasına bağlı Sirya nahiyesine köylerinden biriydi ve nüfusu 23 hanede yaşayan 71 kişiden oluşuyordu (22). Boselta ya da Boselt Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Okumuşlar olarak değiştirilmiştir (25:1927:113). Okumuşlar köyü, 1940 gelen nüfus sayımında Çoruh vilayetinin Artvin kazasının Sirya nahiyesinde yer alıyordu. Bu tarihte köyünü nüfusu, 351 kişiden oluşuyordu (40:167). 1965 genel nüfus sayımında ise, Okumuşlar köyünün nüfusu 136 kişi düşmüştü ve bu nüfus içinde sadece 35 kişi okuma yazma biliyordu (65:86).

Tarihsel yapılar: Rahip Grigol Hantsteli’nin kurduğu Şatberdi Manastırı ve bu manastırın yakınlarındaki Şatberdi Kalesi Boselta köyündeki başlıca tarihsel yapılardır. Manastır bir kilise ile yemekhane gibi başka yapılardan oluşur. Şatberdi Manastırı’nı I. Bagrat Kurapalati’nin yardımıyla 820-830’larda Grigol Hantsteli kurmuştur. Manastırın ana kilisesi olan Şatberdi Kilisesi, köyün merkezini bir kilometre güneyinde yer alır ve bugün yıkık durumdadır. Köyün adından dolayı Türkçe kaynaklarda Boselt Kale ya da Boselt Kalesi olarak geçen Şatberdi Kalesi, Şatberdi Manastırı’na hakim bir yerdedir ve büyük olasılıkla bu manastırı korumak için inşa edilmiştir. Şatberdi Kalesi’nde ayrıca bir kilisesi daha vardır. Tek nefli bir yapı olan bu kilisenin günümüze sadece yıkıntılar kalmıştır (2: 44, 149, 303).
*