Morğeli

MORĞELİ (Gürcüce: მორღელი; okunuşu: “morğeli”), tarihsel  Şavşeti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Bugün  Artvin ilinin Şavşat ilçesinin bir köyüdür. Adı 1925’te Kurudere olarak değiştirilmiştir.

Morğeli, Şavşat kasabasının kuzeybatısında yer alır. Kasabaya 9 km uzaklıktadır. Çevresinde Vanta (Elmalı), Cvareti (Köprüyaka), Ahaldaba (Tepeköy), Dabaketili (Yaşar) ve Veli (Ciritdüzü) adlı köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Köyün bilinen en eski adı Morğeli’dir. Bu yer adı Türkçeye  Morğel (مورغل), Morgel biçiminde girmiştir (1:160). 93 Harbi’nde (1877-1878) Şavşeti bölgesini ele geçiren Ruslar köyün adını Morgel (Моргель) olarak kaydetmişti (2).

Gürcüce bir yer adı olan Morğeli, Morğele’den değişime uğramıştır. Morğele ise, “mori” (მორი: tomruk) ve “ğele” (ღელე: dere) kelimelerden oluşur ve “tomruk dere” anlamına gelir (3:194). 1925 yılında köyün adı Kurudere olarak değiştirildiğinde, Gürcüce adındaki “dere” kelimesi korunmuştur. Köyde Çalaçalati (ჭალაჭალათი), Nashevi (ნასხევი), Sasanehevi (სასანეხევი), Çaçi (ჭოჭი), Çitikana (ჩიტიყანა), Pirdapiri (პირდაპირაი), Koniauri (კონიაური) gibi bugün de kullanılan mevki adları da Morğeli’nin bir Gürcü yerleşmesi olduğunu göstermektedir (4:188).

DEMOGRAFİ
Morğeli’nin görece erken döneme ait nüfusu, Rus idaresinin tespiti üzerinden verilebilir. 1886 yılında yapılan bu tespite göre köyde 175 kişi yaşıyordu. Bu sayımda nüfusun tamamı “Türk” olarak kaydedilmiştir (2)

Morğeli’nin Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922 yılında yapılan nüfus tespitine göre köyde 56 hanede 373 kişi yaşıyordu. Bu tarihte de köyün nüfusu “Türk” olarak kaydedilmiştir (5). Gürcüce bir ad taşıyan köyün nüfusunun 1886 ve 1922 yıllarında “Türk” olarak kaydedilmiş olması dikkat çekicidir. Bu durum, köyün sakinleri olan Gürcülerin asimile olmasıyla açıklanabilir.

Adının değiştirilmesinden bir yıl sonra, 1926’da Morğeli’nin nüfusu 66 hane ve 370 kişi olarak tespit edilmiştir (6:188). Günümüzde köyde yaklaşık 120 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Morğeli, erken ve geç orta çağda Gürcü devletleri yönetiminde bulunuyordu. 16. yüzyılın ilk yarısında Osmanlıların eline geçti. Uzun süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sora 93 Harbi’nde (1877-1878) köyü Ruslar ele geçirdi. Rus idaresinde Artvin sancağına (okrug) bağlı Şavşat-İmerhevi kazasında (uçastok) yer alıyordu. Bu kazaya bağlı Satlel-Rabat nahiyesinin köylerinden biriydi (2).

Morğeli, Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra bağımsız olan Gürcistan’ın sınırları içinde yer aldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti tarafından fiilen yeniden Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de Sovyet Rusya’yla imzalanan Moskova Antlaşması’yla da Türkiye’ye bırakıldı (7:II.41). 

Artvin livasının (vilayet) Şavşat kazasının merkez nahiyesine bağlı olan Morğeli’nin adı 1925 yılında değiştirildi. Buna rağmen köyün eski adı resmi kayıtlarda “Kurudere (Morgel)” biçiminde uzun süre kullanılmıştır (8).

KAYNAKÇA:
1. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927
2. ^ “Şavşet-İmerhevi kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
3. ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, 2013.
4. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
5. ^  Nurşen, Gök, Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
6. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci baskı: 1927).
7. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt.
8.  ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.