Sabaduri

SABADURİ – Tarihsel Artani bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Kuzukaya adıyla Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı bir köydür.

Etimoloji: Gürcüce bir yer adı olan Sabaduri (საბადური), ağ anlamındaki “bade” (ბადე) kelimesinden türemiş olup “ağ yeri” anlamına gelir (102; 41:III:403). Bu yer adı Türkçeye Sabadur şeklinde girmiştir. Nitekim 1595 tarihli Osmanlı mufassal defter ile Osmanlı cebe defterinde (1694-1732 Sabadur (سبادور) olarak geçer (41:III:402; 62:300). Sabaduri, tarihsel Gürcü coğrafyasında başka yerlerde de mevcut bir yer adıdır.

Tarihçe: Sabaduri köyü, tarihsel Gürcistan’ı oluşturan bölgelerden biri olan Artani’de yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 1578 yılında Gürcülerden ele geçirmiştir. Ortadan kalkmış bir köy kilisesi olan Sabaduri Kilisesi de Gürcüler döneminde inşa edilmiştir (15:218; 2:197).

Sabaduri köyü, 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı mufassal defterine göre, Gürcistan Vilayeti içinde, Çıldır livasına bağlı Canbaz nahiyesinin köylerinden biriydi. Bu tarihte köy tamamen boşalmıştı. Defterde Kacistsihe kalesinin yakınında olduğu belirtilen Sabaduri köyünün Çıldır Savaşı sırasında boşaldığı anlaşılmaktadır (41:III:402).

Sabaduri, Çıldır Eyaleti’nin 1694-1732 dönemini kapsayan cebe defterinde aynı idari konuma sahip köy olarak kaydedilmiştir. Köyün daha sonra yeniden meskun hale geldiği bu kayıttan anlaşılmaktadır (62:300). Nitekim 1878 yılında Sabaduri köyünde 6 hane kaydedilmiştir (41:III:403).

Sabaduri köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca savaş tazminatı kapsamında Osmanlı Devleti tarafından Rusya’ya bırakıldı. Rus idaresinin 1886 nüfus sayımında Sabador (Сабадоръ) şeklinde kaydettiği yerleşim, Ardahan sancağının Çıldır kazasına bağlı Zurzuna nahiyesinin on köyünden biriydi. Nüfusu azalmış olan köyde bulunan 4 hanede, 12’si erke ve 17’si kadın olmak üzere, sadece 29 kişi yaşıyordu. Bu nüfusun tamamı Türk olarak kaydedilmiştir (86: “Kars oblastı” – 420).

Birinci Dünya Savaşı yıllarında Ardahan bölgesini gezen Gürcü araştırmacı ve gazeteci Konstantine Martvileli Sabaduri köyünün Kura Nehri kıyısında kurulu ve buranın ağ atmaya uygun bir yer olduğunu, bundan dolayı köye Sabaduri (“ağ yeri”) adının verilmiş olabileceğini yazmıştır. Martvileli köyde 6 hanede 53 Müslüman Gürcünün yaşadığını belirtmiştir (15:218).

Sabaduri köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Sabadur (صبادور) şeklinde kaydedilmiştir. Köy bu sırada Kars vilayetinin Çıldır kazasının merkez nahiyesine bağlıydı (28:763). 1940 genel nüfus sayımında aynı idari konuma sahip olan köyün nüfusu 104 kişiden oluşuyordu (40:351). Sabaduri veya Sabadur Türkçe olmadığı için köyün adı 1959 yılında Kuzukaya olarak değiştirilmiştir (68:746). 1965 genel nüfus sayımında Kuzukaya köyünün nüfusu 121 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde sadece 4 kişi okuma yazma biliyordu (65:357).

Tarihsel yapılar: Sabaduri köyünde varlığı bilinen tek tarihsel yapı, Gürcülerden kalma köy kilisedir. Konstantine Martvileli’nin Ardahan’ı gezdiği sırada kilise yıkık haldeydi. Bu yapının daha sonra tamamen ortadan kaldırıldığın anlaşılmaktadır edilmiştir (15:218; 2:197).
*