Sabaduri

SABADURİ (Gürcüce: საბადური; translit.: “sabaduri”), tarihsel Artaani bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Ardahan ilinin Çıldır ilçesinde yer alır ve adı geç tarihlerde Kuzukaya olarak değiştirilmiştir. Sabaduri Türkçe kaynaklarda Sabadur olarak geçer. Gürcistan’ın Ardahan’a sınır Acara bölgesinde de Sabaduri adını taşıyan bir köy vardır.

KÖYÜN ADI
 Gürcüce bir yer adı olan Sabaduri (საბადური), “ağ yeri” anlamına gelir. Bu ad Osmanlı kayıtlarında Sabadur (سبادور) olarak geçer.^[1]  Birinci Dünya Savaşı sırasında Ardahan bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli, Kura Irmağı kıyısında yer alan köy için, Kura’nın akşının çok yavaş ve yatağının geniş olmasından dolayı ağ atmaya gerçekten de çok uygun olduğunu, köye Sabaduri (“ağ yeri”) adının da bundan dolayı verilmiş olabileceğini yazmıştır.^[2]  1928 tarihli Osmanlıca Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı yayında köyün adı Sabadur (صبادور) olarak geçer.^[3] Sabaduri adı “yabancı kökenli olması” nedeniyle muhtemelen 1960’ların başında Kuzukaya olarak değiştirilmiştir.^[4]

TARİHÇE
Sabaduri’nin kuruluş tarihi bilinmemektedir. Ancak adının Gürcüce olması ve burada bir köy kilisesinin bulunması, köyün 16. yüzyılda Osmanlıların eline geçmesinden önce de bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Bulunduğu bölge itibarıyla birleşik Gürcü Krallığı ile Gürcü atabeglerin yönetimindeki Samtshe Prensliği idaresinde kalan köy, Osmanlı döneminde Çıldır Eyaleti sınırları içinde kaldı. Bu dönemde Sabaduri, Çıldır livasında Canbaz nahiyesine bağlı bir köydü.^[5]

Sabaduri, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda tarihsel Tao-Klarceti bölgesinin diğer yerleri gibi Rusların eline geçti. Rus yönetimi altındayken Birinci Dünya Savaşı sırasında Ardahan bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli’nin verdiği bilgiye göre o tarihte köyde 6 hanede 53 Müslüman Gürcü yaşıyordu.^[6]  Sabaduri, Rus ordusunun bölgeden çekilmesinden sonra 1918-1921 arasında Gürcistan sınırları içinde kaldı. 1921’de, Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında, Türk kuvvetleri köyün de içinde yer aldığı bölgeyi fiilen ele geçirdi.^[7]  Ekim 1921’de imzalanan Kars Antlaşması’yla Sabaduri Türkiye’ye bırakıldı.

KÖY KİLİSESİ
Konstantine Martvileli’nin Ardahan’ı gezdiği sırada Sabaduri köyünde küçük bir kilisenin yıkıntıları bulunuyordu.^[8] Yıkık durumdaki bu köy kilisesinin daha sonra başına ne geldiği bilinmemektedir.^[9]

Sabaduri köyü de burada, Kura kıyısında yer alıyor. Bu köyde 6 hanede 53 Müslüman Gürcü yaşıyor. Sabaduri Gürcüce bir kelime ve köyün olduğu yerde Kura’nın akşının çok yavaş, yatağının geniş olmasından dolayı bu adı vermiş olmalılar. Burası gerçekten de ağ atmaya uygun bir yer. Bu köyde de küçük bir kilisenin yıkıntıları var. İyice yorgun düşmüş halde buradan Ardahan’a doğru sürdüm atımı. (Konstantine Martvileli, “Ardahan Bölgesinde”, Sakartvelo gazetesi, 5 Ekim 1917, sayı. 218)

Kaynakça:
1. ^ Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, s. 300.
2. ^ Konstantine Martvileli, “Ardahan Bölgesinde” (Gürcüce), Sakartvelo gazetesi, 5 Ekim 1917, sayı. 218.
3. ^ Köylerimiz, Ankara, 1968, s. 746.
4. Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 763.
5. ^ Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, s. 134, 144.
6. ^ Konstantine Martvileli, “Ardahan Bölgesinde” (Gürcüce), Sakartvelo gazetesi, 5 Ekim 1917, sayı. 218.
7. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
8. ^ Konstantine Martvileli, “Ardahan Bölgesinde” (Gürcüce), Sakartvelo gazetesi, 5 Ekim 1917, sayı. 218.
9. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 197.

Not: Bu yazı ႧႤႧႰႨ ႾႠႰႨ tarafından Vikipedi için kaleme alınmıştır.