MAÇUETİ (Gürcüce: მაჩუეთი; okunuşu: “maçueti”), tarihsel Eruşeti bölgesindeki yerleşmelerden biridir. Günümüzde Ardahan ilinin Hanak ilçesine bağlı bir köydür. Adı 1959 yılında Yamçılı olarak değiştirilmiştir.
Maçueti, Hanak kasabasının kuzeydoğusunda yer alır. Bu kasabaya 16 km uzaklıktadır. Çevresinde Ahalşeni (Sazlıçayır) ve Cvarishevi (Sulakçayır) adlı köyler bulunmaktadır.
TARİHÇE
Maçveti olarak bilinen Maçueti, 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde ve 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Maçvit / Maçvet (ماچویت) olarak geçer (1:III:540; 2:762). Gürcüce bir yer adı olan Maçveti / Maçueti (მაჩვეთი / მაჩუეთი), “maçvi / maçuy” (მაჩვი / მაჩუჲ: porsuk) kelimesinden türemiş olup “porsuk yeri” gibi bir anlama gelir (3; 1:III:541).
Maçueti köyü, orta çağda Gürcistan’ı oluşturan bölgelerden biri olan Eruşeti’de yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 16. yüzyılın ortalarında Gürcülerden ele geçirmiştir. Maçveti köyünün kilisesi bu dönemden kalmış olmalıdır. Yıkılmış olan bu kilisenin yerinde günümüzde cami bulunmaktadır (4:206).
Maçveti, 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterine göre Gürcistan Vilayeti içinde Ardahan-i Büzürg (Büyük Ardahan) livasının Meşe nahiyesine bağlı köylerden biriydi. Ancak bu tarihte köy tamamen boşalmıştı (1:III:540).
Maçveti, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya’ya bırakıldı. Rus idaresinin Maçuet (Мачует) adıyla kaydettiği köy Ardahan sancağının Ardahan kazasına bağlıydı. 1886 yılı tespitine göre köyde, 92’si erkek ve 81’i kadın olmak üzere 20 hanede 173 kişi yaşıyordu. Bir hane hariç nüfusun tamamı Türk olarak kaydedilmiştir. Bir hanede ise, 5’i erkek ve 2’si kadın olmak üzer 7 Kürt yaşıyordu. Maçuet aynı zamanda bu kazaya bağlı nahiyelerden biriydi. Maçueti nahiyesi (маркяз: merkez) beş köyü kapsıyordu. Bu köyler Ahaşeni, Carishevi, Nunusi, Oruşeti ile Maçueti idi. Maçuet nahiyenin idari merkeziydi. Maçuet nahiyesinin nüfusu 568’i Türk ve 196’sı Kürt olmak üzere, 96 hanede yaşayan 764 kişiden oluşuyordu (5:288-292).
Birinci Dünya Savaşı sonlarında Ruslar bölgeden çekilince, Maçveti köyünün de yer aldığı Ardahan sancağı büyük bölümü fiilen bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. 7 Mayıs 1920 tarihli Moskova Antlaşması’yla Sovyet Rusya Gürcistan’ı yaklaşık olarak o günkü fiili sınırları içinde tanıdı. Ancak Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgalinin ardından Ankara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Maçveti köyü yeniden Türkiye’ye katıldı (6:II:489).
Maçveti, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde “Maçvet/Maçvit” adıyla Kars vilayetinin Poshof kazsına bağlı Damal nahiyesinin bir köyüydü (2:762). 1940 genel nüfus sayımında “Maçivet” biçiminde kaydedilmiş olan köy, aynı idari konuma sahipti ve nüfusu 349 kişiden oluşuyordu (7:355). Hanak’ın ilçe olmasının (1958) ardından Damal nahiyesi bu ilçeye bağlandı ve Maçveti Hanak’ın bir köyü haline geldi. Maçveti veya Maçvet Türkçe olmadığı için köyün adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Yamçılı olarak değiştirilmiştir (8:716). 1965 genel nüfus sayımında Yamçılı köyünün nüfusu 713 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde sadece 90 kişi okuma yazma biliyordu (9:359). 1992 yılında Ardahan il olunca, Yamçılı köyü bu ilin sınırları içinde kaldı.
Maçueti’de ikisi kale ve diğeri kilise olmak üzere iki tarihsel yapının varlığı bilinmektedir. Köyün kilisesi olan Maçueti Kilisesi tamamen yıkılmış, yerinde bugünkü cami inşa edilmiştir. Maçueti Kalesi ise harç kullanılmadan inşa edilmiş çok eski bir yapıdır. Orta büyüklükte bir yapı (45 x 40) olan kale günümüzde yıkık durumdadır. Bir taş yığını gibi görünen kalenin duvarları bugün de seçilebilmektedir. Diğer kale köyün 2,7 km kuzeybatısındadır (4:206, 373).
KAYNAKÇA:
1. ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt.
2. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları(Osmanlıca), İstanbul, 1928.
3. ^ “მაჩვი” – A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt.
4. ^ Tao-Klarceti – Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018.
5. ^ Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г.(Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893.
6. ^“Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt.
7. ^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 355.
8. ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968.
9. ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968.
TAO-KLARCETİ 