Zendaba

ZENDABA (Gürcüce: ზენდაბა; okunuşu: “zendaba”), tarihsel Şavşeti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin ilinin Şavşat ilçesinde yer alır. Adı 1925’te Arpalı olarak değiştirilmiştir.

Şavşat’ın güneybatısında yer alır ve kasabaya 9 km uzaklıktadır. Çevresinde Soporo (Düzenli), Kvatetrisi (Kireçli), Morohozi (Yamaçlı), Çiftlik, Gurnateli (Susuz) ve Vanta (Elmalı) adlı köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Köyün bilinen en eski adı Zendaba’dır.  Türkçeye Zendaba (زندەبا) olarak girmiştir (1:159). Rus idaresi de köyün adını aynı biçimde Zendaba (Зендаба) biçiminde kaydetmiştir (2). Bazı kaynaklarda Zendeba, Zendebi gibi farklı yazım biçimlerine de rastlanır. 

Zendaba adı, Gürcüce iki kelimeden (ზენა / zena: yukarı; დაბა / daba: köy) oluşan Zena Daba’dan (ზენა დაბა) değişime uğramıştır ve “Yukarı köy” anlamına gelir. Zendaba’da Pikalta (ფიქალთა), Avazanati (ავაზანათი), Natievi (ნათიევი), Samsati (სამსათი), Ahoti (ახოთი), Lertsmana (ლერწმანა), Gordezili (გორდეზილი), Kadağuli (ქადაღული), Çuta (ჭუტა), Çigo (ჭიგო), Asistsori (ასისწორი), Tesahari (თესახარი), Nabugari (ნაბუგარი), Mizgineri (მიზგინერი), Tsiskana (წისყანა), Sarekela (სარეკელა) gibi Gürcüce mevki adları günümüzde de kullanılmaktadır (3:185)

DEMOGRAFİ
Zendaba’nın görece erken döneme ait nüfusu, Rus idaresi tespiti üzerinden verilebilir. 1886 yılındaki bu tespite göre köyün nüfusu 183 kişiden oluşuyordu. Bu nüfusun % 97,3’ü (178 kişi) “Türk”, % 2,7’si (5 kişi) “Gürcü” olarak kaydedilmiştir (2). Gürcüce bir ad taşıyan köyde Gürcü nüfusunun neredeyse ortadan kalkmış olması, Gürcülerin asimile edilmesi ya da Osmanlı döneminde köyün demografik yapısının değiştirilmesiyle açıklanabilir. Nitekim Şavşat’ta yaşayan Gürcülerin uzun zaman dilimi içinde göç ettirilmiş olduğuna dair sözlü anlatım geleneği vardır (4:24).   

Köyün yeniden Türkiye sınırları içinde kalmasından bir yıl sonra, 1922’deki nüfus tespitine göre Zendaba’da 48 hanede 330 kişi yaşıyordu. Nüfusun tamamı “Türk” olarak kaydedilmişti (5). Hane başına ortalama yaklaşık 6,8 kişi düşmesi, ailelerin görece kalabalık bir yapıya sahip olduğunu göstermektedir. 1926’da ise köyün hane sayısı aynı kalmış, nüfusu 353 kişiye çıkmıştı (6:188).

TARİHÇE
 Tao-Klarceti’nin yerleşim yerlerinden biri olan Zendaba, 16. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı Devleti’nin eline geçti. Bu dönemden önce Tao-Klarceti Prensliği, birleşik Gürcü Krallığı ve Samtshe Prensliği içinde kalıyordu. Uzun bir süre Osmanlı yönetimi altında kalan köyü 93 Harbi’nde (1877-1878) Ruslar ele geçirdi. Çarlık idaresinde Zendaba, Batum oblastı içinde, Artvin sancağının (okrug) Şavşet-İmerhevi kazasına (uçastok) bağlı bir köydü. Bu kazaya bağlı Anklia nahiyesi içinde yer alıyordu (2). Zendaba, Şavşat’ta Gürcü dilinin unutulduğu köylerden biriydi (7:28).

Zendaba, Birinci Dünya Savaşı sonlarında Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sürerken, Anakara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (8:II.41).

Zendaba, 1922 nüfus cetveline göre Şavşat kazasının merkez nahiyesine bağlıydı (5). 1925 yılında adı Arpalı olarak değiştirildi (6:188). Bununla birlikte köyün eski adı yeni adıyla birlikte uzun süre “Arpalı (Zendebe)” biçiminde resmî kayıtlarda kullanılmıştır (9:).

KAYNAKÇA:
1. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927 (Latin harfli baskı, 2010).
2. ^ “Şavşet-İmerhevi kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
3. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
4. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü, Tiflis, 1912.
5. ^ Nurşen Gök, “Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
6. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci basım 1927).
7. ^  Niko Mari, Şavşeti ve Klarceti Gezi Günlükleri, Batum, 2015 (Birinci basım: 1911, Petersburg, Rusça).
8. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2 cilt.
9. ^ “1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.