Unishevi

UNİSHEVİ (Gürcüce: უნისხევი; okunuşu: “ubnish’evi”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Artvin ilinin Ardanuç ilçesinde yer alır. Adı 1925 yılında Kızılcık olarak değiştirilmiştir.

Unishevi, Ardanuç kasabasının kuzeydoğusunda yer alır. Kasabaya 4 km uzaklıktadır. Çevresinde Ardanuç kasabası dışında Harauli (Harmanlı), Aharşia (Akarsu), Hemogreti (Hamurlu), Bice (Tütünlü) gibi köyler bulunmaktadır. 

KÖYÜN ADI
Unishevi, köyün bilinen en eski adıdır. Gürcüce olan bu yer adı Türkçeye 16. yüzyılın sonlarında Unushev olarak girmiştir (1:34). Daha sonra da Unushev, Unushav (اونوسخاو) biçiminde yazılmıştır (2; 3:116). 93 Harbi’nde (1877-1878) Klarceti bölgesini ele geçiren Ruslar da köyün adını Unushev (Унусхев) olarak kaydetmiştir (4). 

Unishevi ‘nin Gürcüce “hevi” (ხევი: dere, vadi) kelimesiyle biten bir tamlama olduğu görülmektedir. Ancak ilk kelime “Uni” ya da “Unu” konusunda bilgi mevcut değildir. Bu yer adı, “dere köyü”, “vadi köyü” anlamına gelen Ubnishevi’nin (უბნის-ხევი) değişime uğraması sonucunda ortaya çıkmış olabilir. Unishevi’de Çançahi (ჭანჭახი), Kuzikana (კუზიყანა), Çartuli (ჩართოლი) gibi Gürcüce mevki adları günümüze ulaşmıitır.

DEMOGRAFİ
Unishevi’nin en erken tarihli nüfusu 1574 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterinde yer alır. Bu tarihte köyde 25 hane kaydedilmiş, 21 hane Hıristiyan, 4 hane de Müslüman olarak yazılmıştır. Her hanede 5-6 kişinin yaşadığı kabul edilirse, köyün nüfusunun 125-150 kişinden oluştuğu ortaya çıkar. 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Liva-i Ardanuç adlı Osmanlı tahrir defterinde ise, Unishevi’deki hane sayısı, 10’u Hıristiyan ve 3’ü Müslüman olmak üzere 13’e düşmüştür. Bu süre içinde 12 hanenin köyden göç ettiği anlaşılmaktadır (1:34). Halkı Müslümanlaştırma sırasında 12 hane Gürcistan’ın iç kesimlerine göç etmiş olabilir. 

Osmanlı Devleti’nin 1835 yılında yaptığı nüfus tespitinde Unishevi köyünde 88 hane ve 193 erkek kaydedilmiştir. Osmanlı idaresi sadece erkek nüfus tespit ettiğinden köyün toplam nüfusunu bulmak için bir o kadar da kadın nüfus eklemek gerekir. Bunun sonucunda köyün nüfusunun 386 kişiden ibaret olduğu ortaya çıkar (1:38). Rus idaresinin 1886 yılında yaptığı tespite göre ise, Unishevi köyünün nüfusu 329 kişiden oluşuyordu. Gürcüce yer adına sahip köyün nüfusunun tamamının “Türk” olarak kaydedilmiş olması dikkat çekicidir. Unishevi’nin demografik yapısı Osmanlı idaresinde değiştirilmiş ya da köyün Gürcü nüfusu tamamen asimile edilmiş olabilir. Unishevi Rus idaresinde aynı zamanda yedi köyü kapsayan bir nahiyeydi ve bu nahiyede toplam 1.289 kişi yaşıyordu (4).

Unishevi’nin Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922 yılında yapılan tespite göre köyde 52 hanede 192 kişi yaşıyordu. Bu tespitte de köyün nüfusu “Türk” olarak kaydedilmiştir (2). Dört yıl sonra hane sayısı 50’ye düşmüş, nüfus ise 242 kişiye çıkmıştı (5:142). 1935 yılında nüfusun neredeyse iki kat artışla 459 kişiye çıkması, köye yeni bir nüfusun yerleştirildiğini göstermektedir (6:241). Günümüzde köyde yaklaşık 230 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Unishevi’nin tarihine ışık tutacak herhangi bir yapı kalıntısı tespit edilmemiştir. Bununla birlikte, Osmanlıların Gürcülerden ele geçirdiği Klarceti bölgesinin 1574 tarihli tahririnde adının geçmesi, buranın eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir. 16. yüzyılın ortasında Osmanlılar ele geçirince Unishevi Samtshe-Saatabago sınırları içinde yer alıyordu. Unishevi, bu tarihte kurulan Ardanuç livasının Ardanuç nahiyesine bağlandı. Sonra Çıldır Eyaleti sınırları içinde kaldı.

Uzun süre Osmanlı egemenliğinde kalan Unishevi’yi 93 Harbi’nde Ruslar ele geçirdi. Rus idaresinde Artvin sancağının (okrug) Ardanuç kazasına (uçastok) bağlıydı. Unishevi, bu kazanın nahiyelerinden birinin de adıydı. Unishevi nahiyesi (сельское общество: kırsal topluluk) Unishevi dışında Vartelia, Mukeri, Sha (Tsiha), Havti, Harauli, Hemogreti köylerini kapsıyordu (4). 

Unishevi, Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Rus idaresinin son bulmasının ardından bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sürerken, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (8:II.41). 1922 tarihli nüfus cetveline göre Artvin livasının (vilayet) merkez kazasına bağlı Ardanuç nahiyesinin bir köyüydü. 1925’te adı Kızılcık olarak değiştirildi. Bununla birlikte köyün eski adı resmi kayıtlarda yeni adıyla birlikte “Kızılcık (Unushev)” biçiminde uzun süre kullanılmıştır (8).

KAYNAKÇA:
1. ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016.
2. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
3. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927.
4. ^ “Ardanuç kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
5. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 2010 (Birinci baskı 1927).
6. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
7. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt.
8. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.