GOGLİETİ (Gürcüce: გოგლიეთი, okunuşu: “goglieti”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin ilinin Murgul ilçesinde yer alır. Adı 1925’te Göklü olarak değiştirilmiştir.
Goglieti, Murgul vadisinin orta kesiminde, bugünkü Murgul kasabasının yaklaşık 9 km kuzeybatısında yer alır. Goglieti, Çhaleti, Lomiketi, Poroseti gibi bugünkü Başköy‘ü oluşturan yerleşmelerden biridir.
KÖYÜN ADI
Goglieti, bu yerleşim yerinin bilinen en eski adıdır. Bu ad Türkçeye Goglit / Gogliyet (كوكلیت) olarak girmiştir (1:VIII.354; 2:120). 93 Harbi’nde (1877-1878) bölgeyi ele geçiren Ruslar köyü Gogliet (Гоглиет) biçiminde kaydetmiştir (3). Bu tarihten birkaç yıl sonra Klarceti bölgesini gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze ise, 1892’de köyün adını Goglieti değil Gogileti (გოგილეთი) olarak not etmiştir (4:207; 5:134).
Goglieti, özel addan türemiş bir yer addır ve Goglidzelerin (გოგლიძე) yaşadığı yer anlamına gelir (6: 24). Goglieti bugün Başköy’ün bir mahallesidir ve köydeki mevki adları da buranın Gürcü yerleşmesi olduğunu göstermektedir (7:182).
DEMOGRAFİ
Goglieti’nin görece erken döneme ait nüfusu 1835 tarihli Osmanlı nüfus tahriri üzerinden verilebilir. Bu tarihte köyde 21 hane ve 77 erkek kaydedilmiştir (8:39). Köyün toplam nüfusunu bulmak için erkek sayısı kadar kadın sayısı eklemek gerekir. Bunun sonucunda Goglieti’de 154 kişinin yaşadığı ortaya çıkar. Hane başına ortalama 7,3 kişi düşmesi de köyde yaşayan ailelerin kalabalık olduğunu göstermektedir.
Bu tarihten yaklaşık 40 yıl sonra, Trabzon vilayeti salnamesine göre Goglieti’de 15 hanede 57 kişi yaşıyordu (1:VIII.355). Salnamede belirtilmemiş olmasına karşı, Osmanlı idaresinin bu tarihte de erkek nüfusu tespit ettiği bilinmektedir. Buna dayanarak köyün nüfusunun 114 kişiden oluştuğu söylenebilir. Hem hane sayısının hem de nüfusun azalmış olması dikkat çekicidir. Daha Osmanlı-Rus savaşı başlamadan köyden bir göçün gerçekleşmiş olma ihtimali vardır.
Klarceti bölgesinde kadın ve erkek nüfusunu birlikte ilk kez Rus idaresi tespit etmiştir. 1886 yılındaki bu tespite göre Goglieti’de 28 hanede 103 kişi yaşıyordu (3; 6:24,34). Nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu. 1907 yılına gelindiğinde ise, köyün nüfusu 86 kişiye düşmüştü (6:34). Bu durum 1886 yılından sonra Rus idaresi altındaki köyden Osmanlı ülkesine göç edildiğini göstermektedir. Nitekim Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze’nin 1892’de verdiği bilgiye göre, o tarihten önce köyden 25 hane göç etmiş bulunuyordu (5:134). Söz konusu kaynakta hane sayısı abartılı verilmiş olsa da köyden göçün gerçekleştiği teyit edilmektedir.
Türkiye sınırları içinde kalmasından bir yıl sonra, 1922’de yapılan nüfus tespitinde Goglieti’nin nüfusu 4 hanede yaşayan 11 kişiden oluşuyordu. Bu tespitte de köyün nüfusu Gürcü olarak kaydedilmiştir (9). Bu tespit, 1097 yılından sonra da köyden yoğun bir göçün olduğunu, adeta köyün boşaldığını göstermektedir. Dört yıl sonra, 1926’da hane sayısı 7’ye, nüfusu da 28 kişiye çıkmıştır (10:144). Nüfus kaybından dolayı bir süre sonra Goglieti köy statüsünden çıkarılmış, Başköy’ün mahallesine dönüştürülmüştür.
TARİHÇE
Köyün Gürcüce bir ad taşıması, Osmanlı döneminden önce de bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Murgul vadisinin tarihi üzerinden Goglieti’nin erken orta çağda Gürcü Krallığı, geç orta çağda birleşik Gürcü Krallığı ve Gürcü prensliği Samtshe-Saatabago (1268-1625) sınırları içinde kaldığı söylenebilir. 16. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlıların Gürcü yönetiminden ele geçirdiği Goglieti, Murgul vadisinin önemli köylerinden biriydi. Osmanlı döneminde Trabzon eyaletine bağlı Lazistan sancağı içinde yer alıyordu. 19. yüzyılın ikinci yarısında, Trabzon eyaleti çinde Lazistan sancağına bağlı Livana kazasının köylerinden biriydi. Tarım köydeki başlıca geçim kaynağıydı. Buna rağmen 1876 yılına ait Trabzon vilayeti salnamesine göre köyde sadece 30 öküz, 28 inek, 2 keçi ve 2 koyun besleniyordu (1:VIII.355).
Murgul vadisindeki tarihi yollardan biri Goglieti’den geçerek Arkabi’ye (Arhavi) gidiyordu. Bu yol Murgul’dan Başköy’e doğru çıkıyor, Kura ve Çilauri’den geçerek Lomiketi’ye varıyordu (Goglieti Deresi ve Başköy Deresi Lomiketi’de birleşmektedir). Yol, bu vadiyi izleyerek Başköy’e ulaşıyordu. Başköy’den sonra ise, Poroseti’den geçip Parehi Geçidi’ne varıyordu. Bu geçitten aşağıya doğru Arkabi vadisini izleyerek Potocur, Üçırmak, Sidere ve Kavak köylerinden geçip Arhavi’de son buluyordu (8:78).
Uzun süre Osmanlı egemenliğinde kalan Goglieti, 93 Harbi’yle (1877-1878) Rusların eline geçti. Rus idaresi sırasında Artvin sancağının (okrug) Artvin kazasında (uçastok) yer alıyordu. Bu kazaya bağlı ve Murgul vadisinin 13 köyünü kapsayan Çhaleti nahiyesine bağlıydı (2). Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sürerken, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (11:II.41).
Goglieti, Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonraki 1922 yılında Borçka kazasının Murgul nahiyesine bağlıydı (9). Artvin vilayetine bağlı Murgul nahiyesinin bir köyüyken adı 1925’te Göklü olarak değiştirildi (11:144). 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Göklü (كوكلی) adıyla ayrı bir köy olarak geçer (12:79). 1935 genel nüfus sayımından ayrı bir köy olarak geçmemesi, bu tarihten önce Başköy’e bağlı mahalleye dönüştürülmüş olduğunu göstermektedir (14). Goglieti adı “Gogliyet” biçiminde günümüzde de halk arasında kullanılmaktadır.
TARİHSEL YAPILAR
Goglieti’de günümüze ulaşan tek tarihsel yapı Goglieti Köprüsü’dür. Tek kemerli taş köprü harç kullanılarak inşa edilmiştir. Bugün de kullanılmakta olan köprü, 7,2 metre uzunlukta, 2 metre genişliktedir. Köprünün yüksekliği 4 metreyi bulur. Goglieti’de bir adet daha kemerli taş köprü olduğu ve selde yıkıldığı söylenmektedir. Ne var ki bu ikinci köprüden geriye bir şey kalmamıştır. Köylüler ayrıca Goglieti’de eski bir kilisenin varlığından da söz etmektedirler. Ancak bu kilisenin yerini ya da kilisenin kalıntısı bugün tespit emek mümkün değildir (7:143).
KAYNAKÇA:
1. ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi: 1869−1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt.
2. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927.
3. ^ “Artvin kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
4. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913.
5. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), Tiflis, 1912.
6. ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), Tiflis, 2019.
7. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
8. ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016.
9. ^ Nurşen, Gök, Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
10. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci basım 1927).
11. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2 cilt.
12. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928.
13. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
TAO-KLARCETİ 