Kura

KURA (Gürcüce: ქურა; okunuşu: “kura”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin ilinin Murgul ilçesinde yer alır. Köyün adı zaman içinde Kura’dan Küre’ye dönüşmüştür.

Kura, Murgul kasabasının kuzeyinde yer alır. Kasabaya 4 km uzaklıktadır. Çevresinde, Murgul kasabası dışında, Kordeti (Çimenli), Durça (Ardıçlı) ve Başköy adlı köyler bulunmaktadır. Eski bir köy olan Çilauri de bugün Kura köyünün sınırları içindedir.

KÖYÜN ADI
Köyün bilinen en eski adı, Kura’dır. Osmanlıca kaynaklarda aynı biçimde, Kura  (كورە) olarak yer alır (1:VIII.354; 2:120). 93 Harbi’nde (1877-1878) Klarceti bölgesini ele geçiren Ruslar da köyü Gürcücede olduğu gibi Kura (Кура) biçiminde kaydetmiştir (3). Bazı kaynaklarda bu yer adı Kora olarak da geçer (4:39). Muvahhid Zeki’nin Artvin vilayeti hakkında Osmanlıca kitabında Kura (كورە) olarak geçen bu yer adı, Latin harfli baskısına Küre değil, “Göre” olarak aktarılmıştır (5:144). 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde ve 1935 genel nüfus sayımında da köyün adının Kura biçiminde yazılması, eskiden köyün Türkçede bu adla ifade edildiğini göstermektedir (6:79; 7:257). 

Bugün Küre olarak yazılan köyün adı, “yuvarlak” anlamına gelen Arapça “kura” (كرة) ya da Osmanlıca “küre” (كرە) kelimelerinden gelmemektedir. Çünkü “küre” kelimesi iki dilde de köyün adından farklı biçimde yazılmaktadır. Murgul vadisinin eskiden beri maden bölgesi olduğu düşünülünce, köyün adının “demir ocağı” anlamına gelen Gürcüce “kura” (ქურა) olduğu düşünülebilir. Bununla birlikte bu yer adı Gürcüce ya da başka dildeki bir kelimeden değişime uğramış da olabilir. Bir dağın ya da ormanın dibindeki korunaklı alan anlamına gelen Gürcüce “kure” (ყურე) ya da yuvarlak tepe anlamına gelen Gürcüce “gora” (გორა) kelimelerinden geliyor olması ihtimali de vardır. Kura köyünde Nakalakevi (ნაქალაქევი), Muhriçeti (მუხრიჭეთი), Nabeğlavi (ნაბეღლავი), Lomicikana (ლომიჯიყანა), Tshenaketi (ცხენაკეთი), Satsiblieti (საწიბლიეთი), Kanadidi (ყანადიდი), Kvahidi (ქვახიდი), Çapaleti (ჭაპალეთი), Kedi (ქედი), Tsitieti (წითიეთი), Mağlakana (მაღლაყანა), Nagomavi (ნაგომავი) gibi mevki adları, buranın bir Gürcü yerleşmesi olduğunu göstermektedir (8:191).

DEMOGRAFİ
Kura köyünün görece erken döneme ait nüfusu, 1835 yılı Osmanlı nüfus tespiti üzerinden verilebilir. Bu tarihte Kura, Kura-i Ulya (Yukarı Kura) ve Kura-i Süfla (Aşağı Kura) adıyla iki ayrı köydü. Yukarı Kura’da 32 hane ve 95 erkek, Aşağı Kura’da 39 hane ve 105 erkek kaydedilmiştir. Osmanlı idaresince bu tarihte sadece erkek nüfusu kaydedildiğinden köyün toplam nüfusunu bulmak için bir o kadar da kadın nüfusu eklemek gerekir. Bunun sonucunda Yukarı Kura’da 190, Aşağı Kura’da 210 kişinin yaşadığı ortaya çıkar. Hane başına Yukarı Kura’da yaklaşık 5,9 kişi, Aşağı Kura’da 5,3 kişi düşmesi, köydeki ailelerin kalabalık olmadığını göstermektedir. Bununla birlikte, iki ayrı köy olarak kaydedilmiş olan Kura’nın 400 nüfuslu büyük bir köy olduğu anlaşılmaktadır (4:39-40).

Bu tarihten yaklaşık 40 yıl sonra, 1876 yılı Trabzon vilayeti salnamesine göre de Kura, Kura-i Ulya (Yukarı Kura) ve Kura-i Süfla (Aşağı Kura) olmak üzere iki ayrı köy olarak kaydedilmiştir. Bu tarihte Aşağı Kura’da 37 hane ve 103 kişi, Yukarı Kura’da 55 hane ve 92 kişi kaydedilmiştir. Yukarı Kura’da hane sayısısın bu kadar artması, Komcireti köyünün bu köyün içinde sayılmış olmasıyla ilişkilidir. Bununla birlikte, hane sayısı artmışken nüfusun azalması, sonucun salnamede hatalı biçimde yazılmasıyla ilişkili olabilir. Salnamede belirtilmemiş olsa da bu tarihte de Osmanlı idaresince sadece erkek nüfusu tespit ediliyordu. Mevcut veriler üzerinden söylenirse, bu tarihte Aşağı Kura’nın nüfusunun 206 kişi, Yukarı Kura’nın nüfusunun 184 kişiden oluştuğu söylenebilir (1:VIII.355).

Rusların Klarceti bölgesini ele geçirmesinden yaklaşık on yıl sonra, Kura köyünde ilk kez kadın ve erkek nüfusu birlikte tespit edilmiştir. 1886 yılında yapılan bu tespite göre Aşağı Kura köyünde 143 kişi, Yukarı Kura köyünde de 43 kişi yaşıyordu. İki köyde de nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu. Rus idaresindeki her iki köyden Osmanlı ülkesine büyük bir göçün gerçekleştiği bu kayıttan da anlaşılmaktadır (3). Bu tarihten yaklaşık altı sonra Murgul vadisini dolaşan Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze de 1892’de Kura’dan 20 hanenin göç ettiğini yazmıştır (9:134). 

Klarceti bölgesinin Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922 yılında yapılan nüfus tespitinde de Kura iki ayrı köydü. İki köyün de nüfusu Gürcü olarak yazılmıştır. Bu tarihte Yukarı Kura’da 5 hanede 21 kişi, Aşağı Kura’da  9 hanede 57 kişi yaşıyordu. Rus idaresindeki bu iki köyden Osmanlı ülkesine göçün daha sonra da devam ettiği bu nüfus tespitinden de anlaşılmaktadır (10). Nitekim Gönen ilçesinin Koçbayırı ve Güneşli, Mustafakemalpaşa ilçesinin Kömürcükadı, Gölcük ilçesinin Ayvazpınar köylerinde yaşayan Gürcülerin bir kısmı Kura’dan göç etmiştir (4:253, 256, 265). 1926 yılında yapılan nüfus tespitinde de köyün adı Kura-i Ulya (Yukarı Kura) ve Kura-i Süfla (Aşağı Kura) olarak yazılmıştır. Bu tarihte iki köyün nüfusu 24 hanede yaşayan 120 kişiden oluşuyordu (5:144). Kura’nın nüfusunun dört yıl içinde 78 kişiden 120 kişiye çıkması köye yeni bir nüfusun yerleştirilmesi ya da daha önce göç etmiş olan köylülerin geri dönmesiyle açıklanabilir. 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde tek köy olarak kaydedilen Kura’da 1935 yılında 251 kişi yaşıyordu (7:257). Günümüzde köyün nüfusu yaklaşık 200 kişiden oluşmaktadır. 

TARİHÇE
Kura köyünün kuruluşuna dair belli başlı kaynaklarda bilgi yoktur. Köyün sınırları içindeki tek tarihsel yapı, eskiden ayrı bir köy olan Kvamçereti’deki kaledir. Bununla birlikte Kura’nın yer aldığı Murgul vadisinin erken orta çağda Gürcü Krallığı, geç ortaçağda birleşik Gürcü Krallığı ve Gürcü prensliği Samtshe-Saatabago sınırları içinde kaldığı bilinmektedir. Köy 16. yüzyılın ortalarında Osmanlıların eline geçti ve idari olarak Trabzon eyaletinin Lazistan sancağı sınırları içinde yer aldı. 19. yüzyılın ikinci yarısında Kura, Kura-i Ulya (Yukarı Kura) ve Kura-i Süfla (Aşağı Kura)  adlarıyla iki ayrı köy olarak Trabzon vilayetinin Lazistan sancağı içinde Livana kazasına bağlıydı. Köyün başlıca geçim kaynağı tarımdı ve hayvancılık da önemli bir yere sahipti. Bununla birlikte 1876 Trabzon vilayeti salnamesine göre iki köyde sadece 35 öküz, 85 inek, 3 koyun ve 3 keçi besleniyordu (1:VIII.355).

Kura, 93 Harbi’nin (1877-1878) sonucunda Çarlık Rusyası’nın eline geçti. Aşağı Kura ve Yukarı Kura olarak kaydedilmiş olan köy, Rus idaresinde Artvin sancağının (okrug) Artvin kazasına (uçastok) bağlıydı. On üç köyden oluşan Çhaleti nahiyesinin (сельское общество: kırsal topluluk) köyleri arasında yer alıyordu (3). Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Rus idaresinin son bulmasıyla Kura bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sürerken Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (11:II.41). 

Aşağı Kura ve Yukarı Kura, 1922’de Artvin vilayetinin Borçka kazasına, daha sonra Artvin merkez kazasına bağlı Murgul (Göktaş) nahiyesinin (1987’de itibaren ilçe) köyleriydi. 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Kura adıyla tek köy olarak geçer (6:79). Köyün adı 1935 genel nüfus sayımında da Kura olarak kaydedilmiştir (7:257).

TARİHSEL YAPILAR
Bugünkü Küre köyü sınırları içindeki tek tarihsel yapı Kvamçereti Kalesi’dir. Eskiden ayır bir köy olan Kvamçereti’deki kale, köyün merkezinin kuzeyinde, 890 metre yükseklikte, bir tepede yer alır. Orta büyüklükte (45 x 30 m) bir kale olan Kvamçereti Kalesi, kireç harcı kullanılarak inşa edilmiştir. Günümüze kalenin yıkıntıları ulaşmıştır (8:169).

KAYNAKÇA:
1. ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi: 1869−1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt.
2. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927.
3. ^ “Artvin kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
4. ^  Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016
5. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci basım 1927).
6. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928.
7. ^  1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.
8. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
9. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), Tiflis, 1912.
10.  ^ Nurşen, Gök, Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
11. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2 cilt.