Gulica

GULİCA (Gürcüce: გულიჯა; okunuşu: “gulica”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşmelerden biridir. Bugün Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı bir köydür. Adı 1925 yılında Ballı olarak değiştirilmiştir.

Gulica, Ardanuç‘un güneydoğusunda yer alır. Bu kasabaya 30 km uzaklıktadır. Çevresinde Zağaria (Zekeriyaköy), Tanzoti (Aydınköy), Usoti (Tosunlu) ve Gelaşeni (Güleş) adlı köyler bulunmaktadır.

KÖYÜN ADI
Bugün Ballı adını taşıyan köyün eski adı, Gulica’dır. Gürcüce Gulica (გულიჯა) biçiminde yazılan bu yer adı, Türkçe kaynaklarda Gulica, Gulice, Gülice, Güllice gibi farklı yazılışlarla geçer. Nitekim Artvin vilayeti üzerine 1927 tarihli Osmanlıca kaynakta Gulica / Gulice (كولیجە) olarak yazılmıştır (1:116). Rus idaresi de köyün adını Gulica (Гюлиджа) olarak kaydetmiştir (2).

Tbetis Sulta Matiane adını taşıyan ve Tbeti Kilisesi bağışçılarının adlarının yer aldığı elyazmasında “Glirca” adına rastlanmaktadır. Kiliseye bağış yapanlar arasında Glircasdze İordane ve karısı da geçer. Gulica adının özgün biçiminin Glirca olduğu ve zaman içinde değişime uğradığı tahmin edilmektedir. Nitekim tarihsel ve bugünkü Gürcü coğrafyasında kişi adlarından gelen yer adlarına sıkça  rastlanmaktadır (3:118; 4:126). Megrelce “Gulirca” (გულირჯა), “yayvan ağaç” anlamına gelir ve Gulica adı “Gulirca”dan da değişime uğramış olabilir. Gulica’da “Pantaluği” (პანტალუღი) biçimindeki Gürcüce-Türkçe yer adı dikkat çekicidir. Kafkas yaban armudunun (Pyrus caucasica) Gürcüce adı olan “panta” (პანტა) ile Türkçe yapım eki “-lık” bir araya getirilip melez bir kelime türetildiği görülmektedir (5:77).

DEMOGRAFİ
Gulica köyü, komşu köylerinin aksine, 1574 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan ve 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Liva-i Ardanuç adlı Osmanlı tahrir defterlerinde yer almamıştır (6:34-36). Bundan dolayı köyün görece erken nüfus bilgisi, 1886 yılındaki Rus tespiti üzerinden verilebilir. Bu tespite göre köyde 297 kişi yaşıyordu. Bu nüfusun tamamı “Türk” olarak kaydedilmiştir (2).

Artvin bölgesinin Gürcistan tarafından Türkiye’ye bırakılmasından bir yıl sonra, 1922 yılında Artvin livasında yapılan tespite göre, Gulica’da 10 hanede 39 kişi yaşıyordu. Bu tarihte de köyün nüfusu “Türk” olarak kaydedilmiştir (7). 1935 genel nüfus sayımında, Rize ve Artvin vilayetlerinin yerine kurulmuş olan Çoruh vilayetinin Artvin kazasının Ardanuç nahiyesine bağlı olan köyün nüfusu 307 kişiye çıkmıştı (8:43). Nüfusun kısa sürede bu kadar artmış olması, Gulica’ya yeni bir nüfusun yerleştirildiğini göstermektedir. Günümüzde köyde yaklaşık 130 kişi yaşamaktadır.

TARİHÇE
Gulica, orta çağda Gürcistan’ın güneybatı kesimini oluşturan tarihsel bölgelerden biri olan Klarceti‘de yer alır. Osmanlı Devleti bu bölgeyi, 1549 tarihli Gürcistan seferinin ardından Gürcülerden ele geçirmiştir. Komşusu Zekeriyaköy (Zağaria) 1574 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan ve 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Liva-i Ardanuç adlı Osmanlı tahrir defterlerinde yer almasına karşın, Gulica’nın adı bu kayıtlarda geçmemektedir (6:34-36). Bununla birlikte 93 Harbi’nin (1877-1878) ardından Ruslar Artvin bölgesini ele geçirdiğinde Gulica’nın bir yerleşme olarak var olduğu görülmektedir (2).

Gulica, Rus idaresinde, 1886 yılındaki nüfus tespitine göre, Artvin sancağının (okrug) Ardanuç kazasına (uçastok) bağlıydı. Longothevi nahiyesinin (сельское общество: kırsal topluluk) yedi köyünden biriydi (2). Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna doğru bölgede Rus idaresinin sona ermesinin ardından bağımsız Gürcistan’ın (1918-1921) sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Ankara Hükümeti’nin verdiği ültimatom üzerine Gürcü hükümetinin Artvin ve  Ardahan bölgelerinden çekilmesiyle köy fiilen Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla da Gulica köyü Türkiye’ye bırakıldı (9:II.41).

Gulica, 1922 nüfus cetveline göre Artvin livasının (sonra vilayet) Ardanuç nahiyesine bağlıydı. Gulica’nın adı, “Türkçe kökenli olmadığı” için 1925 yılında Ballı olarak değiştirildi (10:142). 1935 genel nüfus sayımında, Rize ve Artvin vilayetlerinin yerine kurulmuş olan Çoruh vilayetinin Artvin kazasının Ardanuç nahiyesine bağlıydı (8:43). Adının değişmesine rağmen köyün eski adı yeni adıyla birlikte “Ballı (Gülice)” veya “Ballı (Güllice)” biçiminde geç döneme kadar resmi yayınlarda kullanılmıştır (11).

TARİHSEL YAPILAR
Gulica köyünün 2 km kuzeyinde, Ardanuç Çayı’nın sağ kıyısındaki dik bir kayada, yerden yaklaşık 30 metre yükseklikte doğal bir mağara bulunmaktadır. Bu mağaranın girişine bir duvar  örülmüştür. Bu duvardan günümüze kemeri ve duvarın bir parçası kalmıştır. Mağaranın kuzeyinde, kaya çatlağında, muhtemelen mağaraya ulaşmak için kullanılan ahşap bir çatkı bulunmaktadır. Köylüler bu kayayı “Balkaya” olarak adlandırmaktadır (5:77).

“Balkaya”nın tam karşısında Ardanuç Çayı’nın sol kıyısında 60 metre kadar yükseklikte dik bir kayanın tepesinde, harç kullanılarak taşlarla inşa edilmiş bir sarnıç bulunmaktadır. Sarnıcın etrafında harçlı duvarların izleri fark edilmektedir. Bu kalıntıların bir kaleye ait olması ihtimali vardır. Köylüler burayı “Kale Boynu” olarak adlandırmaktadır (5:79).

KAYNAKÇA:
1. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927. 
2. ^ “Ardanuç kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
3. ^ Tbetis Sulta Matiane (Gürcüce), (Yayıma hazırlayan) Tina Enukidze, Tiflis, 1977.
4. ^Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, 2013.
5. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
6. ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016.
7. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
8. ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937.  
9. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt.
10. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci basım 1927).
11. ^ 1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981.