KARTSHA KİLİSESİ – Tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Tortum ilçesine bağlı ve eski adı Kartsha olan Şenyurt köyünde orta çağda Gürcülerden kalma bir kilisesidir.[1][2]
Tarihçe: Gürcüce bir yer adı olan Kartsha (ქარცხა), Kartshva’dan (ქარცხვა) değişime uğramıştır. Kartshva ise, gökçe çan çiçeğinin (Campanula tridentata) adından gelir ve bu çiçeğin yetiştiği yeri ifade eder. Bu yer daha sonra Ermenicenin etkisiyle “Kisha”ya dönüşmüştür.[3][4][5] Kartsha köyü ve kilisesi, ortaçağda Gürcistan’ın bir parçası olan Tao bölgesinde yer alır. Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 16. yüzyılın ortalarında Gürcülerden ele geçirmiştir. Tao-Klarceti bölgesindeki tarihsel yapılar üzerine bir çalışmada, iki apsisli olmasına atıf yapılarak Kartsha Kilisesi’nin Ermeni kilisesi olabileceği belirtilmiştir.[6] Aynı konuda başka bir çalışmada da Kisha Kilisesi’nin geç dönemde (19. yüzyıl ?) inşa edilmiş Ermeni kilisesi olduğu yazılmıştır.[7] Bununla birlikte 1835 tarihli Osmanlı nüfus defterinde 122 hanelik köyün nüfusu Müslüman olarak verilmiştir.[8]
Mimari: Kartsha Kilisesi, köy yerleşiminin içinde ve köy yolunun güneyindeki bir bahçede yer alır. Doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planlı, tek nesli ve çift apsisli bir yapıdır. Çatı örtüsü tamamen çökmüş, geriye duvarları kalmıştır. Duvarlar küçük boyutlu moloz taşlarla inşa edilmiş olup geniş derzleri sarımsı kireç harcıyla doldurulmuştur. Kilisenin özgün girişi, güney cephesinin batı tarafında yer alır. Üst kısmı yarım daire kemer şeklindeki bu kapı kapatılmış, sonradan doğu cephesinde bir kapı açılmıştır. Bu kapı kilisenin kuzey apsisine açılmaktadır. Birer kemerle ana mekâna açılan her iki apsisin doğu duvarlarında, üst seviyede yarım daire kemerli birer pencere bulunmaktadır. Ancak kuzey apsisteki pencere, doğu cephesinde sonradan kapı açılırken tahrip edilmiştir. Kilisenin yıkılmış olan batı duvarı köylüler tarafından yeniden örülmüş olup yapı günümüzde samanlık olarak kullanılmaktadır.[9][10]
*
TAO-KLARCETİ 