Gurnateli

GURNATELİ – Tarihsel Şavşeti bölgesindeki yerleşimlerden biridir. Günümüzde Susuz adıyla Artvin ilinin Şavşat ilçesine bağlı bir köydür. 

Etimoloji: Gürcüce bir yer adı olan Gurnateli (გურნათელი), Laz-Megrel dillerinde kalp anlamına gelen “guri” (გური) ile Gürcü-Megrel dillerinde aydınlık anlamındaki “nateli” (ნათელი) kelimelerinden türemiş olabilir. Bu durumda bu yer adının anlamı Türkçede kalbi, yani ortası “aydınlık/güneşli” yer olarak ifade edilebilir. Grigol Hantsteli’nin Yaşamı (10. yüzyıl) adlı el yazmasında bu yerleşimin ve buradaki manastırın adı Gunatle olarak geçer. Gurnateli Türkçeye Gurnatel (قورناتیل) olarak girmiştir.^[1][2]

Tarihçe: Gurnateli köyü, orta çağda Gürcistan’ı oluşturan bölgelerden biri olan Şavşeti’de yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 16. yüzyılın ortalarında Gürcü yönetiminden ele geçirmiştir. Köydeki Gürcü manastırı Gunatle Manastırı 9. yüzyılda inşa edilmiştir.^[3]

Gurnateli köyü, 1835 tarihli Osmanlı nüfus defterinde Çıldır Eyaleti’ne bağlı Şavşat (Satlel) sancağının köylerinden biriydi. Osmanlı idaresinin askere alma ve vergi salma amacıyla sadece erkek nüfusunu tespit ettiği bu tarihte köyde 7 hanede 24 erkek yaşıyordu. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, Gurnateli köyünün toplam nüfusunun yaklaşık 48 kişiden oluştuğu ortaya çıkar.^[4]

Gurnateli köyü, uzun süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya’ya bırakıldı. Rus idaresinin Gurnatel (Гурнатель) olarak kaydettiği köy, Artvin sancağının Şavşet-İmerhevi kazasına bağlı Satlel-Rabat nahiesinin dokuz köyünden biriydi. 1886 nüfus sayımında Gurnatel köyündeki 10 hanede, 25’i erkek ve 33’ü kadın olmak üzere, 58 kişi yaşıyordu. Köy, “Aşagki megle” (Aşağı mahalle) ve “Oharki megle” (Yukarı mahalle) olmak üzere, iki mahalleye ayrılmıştı. Beş hane Aşağı mahallede, beş hane de Yukarı mahallede bulunuyordu. Gurnatel köyünün nüfusunun tamamı Türk olarak kaydedilmiştir.^[5]

Gurnateli köyü, Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarında Rusların bölgeden çekilmesinin ardından Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. 7 Mayıs 1920 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması’yla Sovyet Rusya, Artvin sancağını Gürcistan’ın bir parçası olarak tanıdı. Ancak Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması’yla Gurnateli köyünü de kapsayan Artvin bölgesi Türkiye’ye bırakıldı.^[6][7]

Gurnateli köyü, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespitinde “Gürnatel” adıyla Artvin livasının Şavşat kazasının merkez nahiyesinin köylerinden biriydi. Köydeki 13 hanede, 65’i kadın ve 63’ü erkek olmak üzere, 128 kişi yaşıyordu. Bu tespitte de nüfusun tamamı Türk olarak kaydedilmiştir.^[8] Bununla birlikte köyde Natadzrevi (ნატაძრევი), Tzitelta (წიწელთა), Velta (ველთა), Etzeri (ეწერი), Kokoşauri (კოკოშაური) gibi Gürcüce yer adları bugün de bilinmektedir.^[9] Gurnateli veya Gurnatel Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Susuz olarak değiştirilmiştir.^[10] Susuz köyü, 1940 genel nüfus sayımında Çoruh vilayetinin Şavşat kazasının merkez nahiyesine bağlıydı ve nüfusu 188 kişiden oluşuyordu.^[11] 1965 yılına gelindiğinde köyde yaşayan insan sayısı 285 kişiyi bulmuştu ve bu nüfus içinde 146 kişi okuma yazma biliyordu.^[12]

Tarihsel yapılar: Susuz köyünde ortadan kalkmış olan Gunatle Manastırı dışında birkaç kilise ve bir kule bulunmaktadır. Kokoşauri mahallesinden 3–4 km uzaklıkta bulunan manastırın ana kilisesi büyük bir olasılıkla tek nefli bir yapıydı. 1904 yılında bölgeyi gezen Nikolay Marr, Kokoşauri mahallesinin hemen sınırındaki Kokoşauri Kilisesi’nin tanımlamıştır.^[13] Gurnateli’de ayrıca üç köy kilisesi bulunuyordu. Bu kiliselerden ikisinin tek nefli yapılar olduğu tahmin edilmektedir. Bu iki yapıdan geriye sadece yıkıntılar kalmıştır. Velta ile Kokoşauri arasında inşa edilmiş olan üçüncü köy kilisesinden ise geriye hiçbir şey kalmamıştır.^[14] Gurnateli Kulesi, Yukarı mahallede ormanlık bir tepede bulunmaktadır. Buradaki kireç harçlı duvar kalıntısı, savunma amaçlı inşa edilmiş olan bir kuleye ait olduğu düşünülmektedir.^[15]
*