Tsortseli

TSORTSELİ (Gürcüce: წორწელი; okunuşu: “ts’ots’eli”), tarihsel Şavşeti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin ilinin Şavşat ilçesinde yer alır. Adı 1925’te Çavdarlı olarak değiştirilmiştir.  

 Tsortseli, Şavşat’ın 25  km güneybatısında, Ardanuç ilçesi sınırında yer alır. Çevresinde Goraşeti (Kutlu), Karsnia (Kapıköy), Verhvnali (Karaağaç) ve Tsetshlauri (Ziyaret) köyleri bulunmaktadır. 

KÖYÜN ADI
Tsortseli, köyün bilinen en eski adıdır.  Bu ad Türkçeye Sorsel (سورسەل), Sorsal gibi farklı yazılış ve okunuşlarla girmiştir (1:160). Bazı Gürcüce kaynaklarda muhtemelen Türkçenin etkisiyle Sorseli (სორსელი) olarak da geçer. Bunun yanı sıra Gürcüce Tsortsole (ცორცელი) biçiminde de yazılmıştır. Rus idaresi ise köyün adını Gürcücesine uygun biçimde Tsortseli (Цорцель) biçiminde kaydetmiştir (2). 

Tsortseli adının anlamı konusunda belli başlı yazılı kaynaklarda bilgi yoktur. Bununla birlikte “-eli” ekiyle bittiği için bu adın Gürcüce olduğu konusunda bir bakıma görüş birliği vardır.

DEMOGRAFİ
Tsortseli köyünün kadın ve erkek nüfusu, ilk kez Rus idaresince tespit edilmiştir. 1886’da yapılan bu tespite göre köyde 211 kişi yaşıyordu. Bu sayımda nüfusun tamamı Türk olarak kaydedilmiştir (2). Eski bir Gürcü yerleşimi olduğu kabul edilen köyde Gürcü nüfusunun kalmamış olması dikkat çekicidir. Bu durum, Osmanlı döneminde köyün demografik yapısının değiştirilmiş ve Şavşat’taki Gürcü nüfusu büyük oranda göç ettirilmiş olmasıyla ilişkili olabilir (3:24).   

Köyün yeniden Türkiye sınırları içinde kalmasından bir yıl sonra, 1922’de yapılan tespite göre de köyün nüfusu tamamen Türklerden oluşuyordu. Bu tarihte köyde 41 hanede 272 kişi yaşıyordu (4). 1886 yılına göre nüfusun artmış olması, Rus idaresi sırasında Osmanlı ülkesine göçün olmadığı ya da çok düşük oranda olduğu biçiminde yorumlanabilir. Hane başına ortalama yaklaşık 6,6 kişi düşmesi ise, köydeki aile yapısının görece kalabalık olduğunu göstermektedir. Adının Çavdarlı olarak değiştirilmesinden bir yıl sonra, 1926’da yapılan tespite göre, köyde iki hane artmış, köyün nüfusu ise sadece bir kişi artarak 273 kişiye çıkmıştır (5:188).  

TARİHÇE
Tsortseli’nin eski tarihi bilinmese de Gürcüce ada sahip olmasından hareketle Osmanlı döneminden önce de bir yerleşim olduğu söylenebilir. Tarihsel Tao-Klarceti bölgesinde yer ala köy,  16. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı Devleti’nin eline geçti. Bu tarihten önce ise, Gürcü Krallığı ve Samtshe Prensliği sınırları içinde yer alıyordu. 

Tsortseli, üç yüzyılı aşkın bir süre Osmanlı yönetimi altında kaldı. 19. yüzyılın son çeyreğinde, 93 Harbi (1877-1878) olarak da bilinen savaşın sonucunda Rusların eline geçti. Çarlık idaresinde, Batum oblastı içinde, Artvin sancağının (okrug) Anklia nahiyesinde yer alıyordu (2). Birinci Dünya Savaşı sonlarında Rus ordusunun bölgeden çekilmesinden sonra bir süre bağımsız Gürcistan’ın sınırları içinde kalan Tsortseli, Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgal etmesinin  ardından, 1921’de Anakara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla Türkiye’ye bırakıldı (6:II,41).

Tsortseli, 1922’de “Sorsel” ve 1926 ve 1928 yıllarında “Çavdarlı” adıyla Şavşat kazasının merkez nahiyesine bağlıydı (4; 5:188; 7:80). 1925’te adının Çavdarlı olarak değiştirilmesine rağmen köyün eski adı halk arasında ve resmi kayıtlarda da yeni adıyla birlikte kullanılmaya devam etmiştir (8:74).

KAYNAKÇA:
1. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye (Osmanlıca), 1927 (Latin harfli baskı, 2010).
2. ^ “Şavşet-İmerhevi kazası (1886 Yılı)” (Rusça).
3. ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü, Tiflis, 1912.
4. ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
5. ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci basım 1927).
6. ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2 cilt.
7. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928.
8. ^ 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1963.